اطاعت رسول (صلّى الله عليه وآله وسلّم) اطاعت خدا و نافرمانيش نافرمانى او است‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

پس خداى سبحان كه رب العالمين است لازمه ربوبيت عامه‏اش اين است كه او به تنهايى مالك هر چيز باشد، و مالك حقيقى ديگرى غير او نباشد، و نظام جارى در عالم هستى مجموعى از انحاى تصرفات او در خلقش مى‏باشد، پس هيچ متحركى و هيچ چيز ساكنى بدون اذن او حركت و سكون ندارد، و هيچ صاحب فعلى و هيچ قابل فعلى جز با سابقه علم و مشيت او فاعليت و قابليت ندارد، و علم و مشيت او خطاء نمى‏كند، و قضايش ردخور ندارد.

پس اعتقاد به اينكه خداى تعالى اللَّه يگانه است، اعتقادات مذكور را به دنبال دارد، و انسان را به آن حقايق رهنمون شده، قلب را آرامش مى‏بخشد، به طورى كه ديگر دچار اضطراب نمى‏شود، چون مى‏داند اسباب ظاهرى مستقل در پديد آوردن آن حوادث نيستند، زمام همه آنها به دست خداى حكيم است، كه بدون مصلحت هيچ حادثه ناگوارى پديد نمى‏آورد، و همين است معناى جمله" وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ".

ولى بعضى «1» از مفسرين گفته‏اند:

معناى آن اين است كه هر كس به توحيد خدا ايمان آورد و در برابر دستوراتش صبر كند، خداى تعالى قلبش را به گفتن" إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ" هدايت مى‏كند. ولى اين وجه درست نيست، براى اينكه صبر را در معناى ايمان اخذ كرده.

بعضى «2» ديگر گفته‏اند:

معنايش اين است كه هر كس به خدا ايمان آورد، خدا قلبش را به سوى آنچه كه بايد بكند هدايت مى‏كند، در نتيجه در موارد ابتلا به گرفتاريها صبر مى‏كند، و در موارد عطايا شكر مى‏كند، و اگر ستمى به او برود طرف را مى‏بخشد. و اين وجه قريب به همان معنايى است كه ما براى جمله كرديم.

" وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَلِيمٌ"- اين جمله تاكيد استثناى گذشته است، ممكن هم هست اشاره باشد به آنچه آيه سوره حديد افاده مى‏كرد، و مى‏فرمود:

" ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها" «3».

اطاعت رسول (صلّى الله عليه وآله وسلّم) اطاعت خدا و نافرمانيش نافرمانى او است‏

" وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّما عَلى‏ رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِينُ" از ظاهر اينكه كلمه" اطيعوا" را دو بار آورد، و نفرمود:

" اطيعوا اللَّه و الرسول"، بر مى‏آيد كه منظور از اطاعت خدا با اطاعت رسول دو چيز است، و با هم اختلاف دارند، و از
اين مى‏فهميم كه مراد از" اطاعت خدا" منقاد شدن براى او است، در آنچه از شرايع دين كه تشريع كرده، و پذيرفتن آن بدون چون و چرا است، و مراد از" اطاعت رسول" انقياد و امتثال دستوراتى است كه او به حسب ولايتى كه بر امت دارد مى‏دهد، ولايتى كه خدا به او داده است.

و كلمه" تولى" در جمله" فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّما عَلى‏ رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِينُ"، به معناى اعراض، و كلمه" بلاغ" به معناى تبليغ است.

(1 و 2) مجمع البيان، ج 10، ص 300.

(3) سوره حديد، آيه 22.