رواياتى در باره قدر و اينكه قدريه- منكران قدر- مجوس اين امتند و ... - ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

بعضى «1» گفته‏اند:

مراد از" نهر" جنس نهر است.

و بعضى «2» ديگر گفته‏اند:

نهر به معناى سعه و فراخى است.

" فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ" كلمه" مقعد" به معناى مجلس است، و" مليك"- به طورى كه گفته‏اند «3»- صيغه مبالغه از ملك است، نه اينكه از ملك به كسره لام باشد، و كسره مذكور را اشباع كرده باشند از اشباع آن يايى پديد آمده باشد، و كلمه" مقتدر" به معناى قادرى عظيم القدرة است، كه همان خداى سبحان است.

و مراد از كلمه" صدق" راستى عمل و ايمان متقين، (و يا به عبارتى ديگر راستگويى متقين در عمل و در ادعاى ايمان است)، بنا بر اين اضافه شدن كلمه" مقعد" بر كلمه" صدق" از اين بابت است كه ميان مجلس آنان و صدق عمل و ايمانشان رابطه‏اى هست، ممكن هم هست مراد از صدق اين باشد كه مقام متقين و هر چه در آن مقام دارند صدقى است خالص و نياميخته با كذب، حضورى است نياميخته با غيبت، قربى است كه بعدى با آن نيست، نعمتى است كه نقمت با آن نيست، و سرورى است كه غمى با آن نمى‏باشد، و بقايى است كه فنايى با آن نيست. ممكن هم هست مراد از صدق، صدق همين خبر باشد، چون جمله در مقام بشارت دادن و وعده جميل به متقين است، مى‏فرمايد:

اين وعده‏ها كه داديم مجلسى است صدق و تخلف ناپذير.

و بنا بر اين در آيه شريفه نوعى مقابله ميان مشخصات عاقبت متقين و مجرمين شده است، زيرا مجرمين را به عذاب آخرت و ضلالت دنيا تهديد مى‏كرد، و آن گاه چنين تقريرش نمود كه:

اين عذاب يكى از مصاديق قدر است، و به همين جهت تخلف نمى‏پذيرد، و از سوى ديگر متقين را به ثواب و حضور نزد پروردگارشان خداى مليك مقتدر وعده مى‏داد، و آن گاه اينطور تقريرش مى‏كرد كه:

اين وعده و اين مجلس، مجلس صدقى است كه دروغ در آن نيست.

بحث روايتى

رواياتى در باره قدر و اينكه قدريه- منكران قدر- مجوس اين امتند و ...

در كمال الدين به سند خود از على بن سالم از امام صادق (ع) روايت كرده‏
كه گفت:

از حضرتش پرسيدم:

آيا افسون مى‏تواند چيزى از قدر را دفع كند؟

فرمود:
خود افسون نيز از قدر است.

(1 و 2) روح المعانى، ج 27، ص 95.

(3) روح المعانى، ج 27، ص 96.