ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

كلمه" ألتناهم" از ماده" لوت" است كه به معناى نقص است، ماضى ثلاثى مجردش" لات" و باب افعالش" ألات" مى‏شود، پس معناى" ما التناهم" اين است كه ما با الحاق ذريه مؤمنين به مؤمنين، چيزى از عمل خود آنان ناقص نمى‏كنيم.

و از ظاهر آيه شريفه بر مى‏آيد كه در مقام منت نهادن است، خداى سبحان بر مؤمنين منت مى‏گذارد كه به زودى ذريه ايشان را- البته آنهايى را كه در ايمان از پدران خود پيروى كردند- به خود آنان ملحق مى‏كند. و بدين وسيله چشم پدران را روشن مى‏سازد، و همين معنا خود قرينه‏اى است بر اينكه تنوين در كلمه" بايمان" براى اين است كه بر نوعى غير مشخص از ايمان دلالت كند، نه براى تعظيم ايمان.

در نتيجه معناى آيه اين مى‏شود كه:

ما از ميان ذريه‏هاى مؤمنين، آنهايى را كه در ايمان به خدا به نوعى از پدران پيروى كنند به پدرانشان ملحق مى‏كنيم، هر چند كه ايمانشان به درجه ايمان پدرانشان نرسد. چون اگر تنها آن ذريه‏اى را به پدران مؤمن ملحق كند كه ايمانشان يا مساوى و يا كاملتر از ايمان پدران باشد، ديگر منت نهادن معنا ندارد.

از سوى ديگر، از اينكه اتباع در ايمان را مطلق و بى‏قيد آورد، و همواره كلام مطلق منصرف به فرد روشنش مى‏شود، ناگزير بايد بگوييم منظور از اين اتباع، اتباع فرزندان بالغ است، چون خردسالانى كه هنوز به حد تكليف نرسيده‏اند، ايمانشان هنوز ايمان صحيح نشده، پس قهرا مراد از ذريه، فرزندان كبيرند كه مكلف به ايمان هستند. بنا بر اين، آيه شريفه، شامل صغار از اولاد كه قبل از بلوغ از دنيا مى‏روند نمى‏شود، و اين منافات ندارد با اينكه اولاد صغار مؤمنين هم شرعا محكوم به ايمان باشند.

مگر اينكه بگوييم:

نكره آمدن ايمان عموميت را مى‏رساند، و معنا چنين مى‏شود:

ذريه ايشان در ايمان، كه از پدران خود پيروى كرده‏اند، حال چه اينكه آن ايمان، ايمان واقعى باشد، يا ايمان به حسب حكم شرع باشد.

مطلب ديگر اينكه سياق امتنان، قرينه است بر اينكه ضمير جمع در جمله" ما التناهم" و در" من عملهم" به" الذين امنوا" بر مى‏گردد، هم چنان كه دو ضمير در" اتبعتهم" و در" ذريتهم" به ايشان بر مى‏گردد، چون وقتى فرمود:

" ما اينان را به آنان ملحق مى‏كنيم"، جاى اين توهم بود كه نكند خدا مى‏خواهد از پاداش پدران كم نموده به فرزندان بدهد، لذا با جمله" وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ" خواست اين توهم را دفع كند و بفرمايد:

كم كردن از پاداش پدران با امتنان منافات دارد، و معلوم است كه آنچه با امتنان منافات دارد اين است كه از ثواب پدران كم كند نه از ثواب فرزندان. پس اين بهترين دليل است كه دو
ضمير" ما التناهم" و" من عملهم" هم به همان پدران مؤمن بر مى‏گردد.