رواياتى در باره شان نزول آيات مربوط به ظهار - ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

" يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا ..."

كلمه" يوم" ظرف است براى جمله" و كافران عذابى اليم دارند" يعنى در چنين روزى اين عذاب را دارند، در روزى كه خدا مبعوثشان مى‏كند كه روز حساب و جزاء است، و آن گاه آنان را از حقيقت همه آنچه كرده‏اند با خبر مى‏سازد.

" أَحْصاهُ اللَّهُ وَ نَسُوهُ"- كلمه" احصاء" به معناى احاطه داشتن به عدد هر چيز است، به طورى كه حتى يك عدد از آن از قلم نيفتد. راغب مى‏گويد:

احصاء به معناى به دست آوردن عدد واقعى هر چيز است، مى‏گويند" أحصيت كذا". و اصل اين كلمه از ماده" حصا" است كه به معناى سنگريزه است. و اگر شمردن را از اين ماده ساخته‏اند، براى اين بوده كه عرب در شمردن هر چيزى به سنگريزه اعتماد مى‏كرده، هم چنان كه ما با انگشتان خود چيزى را مى‏شماريم «1».

" وَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهِيدٌ"- اين جمله تعليل است براى جمله" احصيه اللَّه" مى‏فرمايد:

اگر گفتيم خدا عمل آنان را شمرده دارد، و خود آنان فراموش كرده‏اند، براى اين است كه خدا ناظر و شاهد بر هر چيز است.

و ما در تفسير آخر سوره حم سجده معناى شهادت خدا بر هر چيز را بيان كرديم.

بحث روايتى

رواياتى در باره شان نزول آيات مربوط به ظهار

در كتاب الدر المنثور است كه:

ابن ماجه، ابن ابى حاتم، و حاكم- وى حديث را صحيح دانسته- و ابن مردويه، و بيهقى از عايشه روايت آورده‏اند كه گفت:

بزرگ است آن خدايى كه شنوائيش به وسعت جهان وسيع است، و هر چيزى را مى‏شنود، من آن روز كه خوله دختر ثعلبه به رسول خدا (ص) مراجعه كرده بود كلامش را مى‏شنيدم- اما در عين حال همه‏اش را نفهميدم- كه داشت در باره همسرش به آن جناب شكايت مى‏كرد، عرضه مى‏داشت:

يا رسول اللَّه! شوهرم از جوانى من استفاده كرد، و من رحم خود را در اختيارش گذاشتم، تا اينكه امروز كه پير شدم و ديگر فرزند نمى‏آورم مرا ظهار كرده، خدايا،
من از دست او نزد تو شكايت مى‏آورم.

(1) مفردات راغب، ماده" حصا".