وَ قَدْ كانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ" «1».

بعضى «2» ديگر گفته‏اند:

منظور اين است كه:

به آن محلى كه نور را تقسيم مى‏كردند بر گرديد، و براى خود نورى بگيريد، و منافقين بدانجا برمى‏گردند، و اثرى از نور نمى‏يابند، دو مرتبه به سراغ مؤمنين و مؤمنات مى‏آيند، اما به ديوارى بر مى‏خورند كه بين ايشان و مؤمنين زده شده، و اين خود خدعه‏اى است از خداى تعالى، كه با منافقين مى‏كند، همانطور كه منافقين در دنيا با خدا نيرنگ مى‏كردند، و قرآن در باره نيرنگشان فرموده:

" إِنَّ الْمُنافِقِينَ يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ" «3».

مقصود از ديوارى كه بين منافقان و مؤمنان زده مى‏شود و مفاد اين تمثيل در بيان حال منافقان در دنيا و آخرت‏

" فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ"" سور شهر" به معناى ديوار دور شهر است كه در قديم دور هر شهرى مى‏كشيدند، و ارتباط شهر را با خارج قطع مى‏نمودند. و ضمير" هم" در جمله" فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ"، به مؤمنين و منافقين هر دو برمى‏گردد، و معناى جمله اين است كه:

بين مؤمنين و منافقين ديوارى كشيده مى‏شود كه اين دو طايفه را از هم جدا مى‏كند، و مانع ارتباط آن دو با يكديگر مى‏شود.

و در اينكه اين ديوار چيست؟

بعضى «4» از مفسرين گفته‏اند:

اعراف است.

اين احتمال بعيدى نيست هم چنان كه ما نيز در تفسير آيه شريفه" وَ بَيْنَهُما حِجابٌ وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ ..." «5» اين احتمال را داديم.

و بعضى «6» ديگر منظور از آن ديوار را غير اعراف دانسته‏اند.

(1) روزى كه بساط خلقت برچيده مى‏شود و قيامت بپا مى‏گردد، و دعوت به سجود مى‏شوند، اما نمى‏توانند سجده كنند ... و همين‏ها بودند كه در دنيا در حالى كه سالم بودند و مى‏توانستند سجده كنند وقتى به سجده دعوت مى‏شدند امتناع مى‏ورزيدند. سوره قلم، آيه 42 و 43.

(2) روح المعانى، ج 27، ص 177.

(3) منافقين با خدا نيرنگ مى‏كنند، و خدا هم با آنان نيرنگ خواهد كرد. سوره نساء، آيه 142.

(4) روح المعانى، ج 27، ص 177.

(5) سوره اعراف، آيه 46.

(6) روح المعانى، ج 27، ص 177.