" لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ"- ضمير در" لهم" به مؤمنين و دو ضمير" اجرهم" و" نورهم" به صديقين و شهدا برمىگردد، و معناى جمله اين است:
" براى مؤمنين است اجر و نورى از نوع اجر و نور صديقين و شهداء" و همين معنا منظور كسى است كه آيه را معنا كرده به اينكه" مؤمنين اجر و نورى دارند نظير اجر و نور آنان".
و چه بسا گفته «1» باشند كه:
آيه شريفه مىخواهد اين معنا را بيان كند كه مؤمنين، همان صديقين و شهداى حقيقى هستند، نه اينكه ملحق به آنان باشند، و معامله آنان را با ايشان بكنند، پس مؤمنين، خود صديقين و شهدايند، و اجر و نور خودشان را دارند، ولى بعيد نيست بگوييم سياق با اين معنا مساعدت ندارد.
و چه بسا بعضى «2» ديگر گفته باشند:
كلمه" شهدا" عطف بر كلمه" صديقون" نيست، بلكه مطلبى نو را مىفهماند، مبتدايى است كه يك خبرش جمله" عند اللَّه" و خبر ديگرش" لَهُمْ أَجْرُهُمْ" است، پس در جمله" وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ" مطلب تمام مىشود، و مطلبى از نو از كلمه" شهدا" آغاز كرده مىفرمايد:
" وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ- شهدا نزد پروردگارشان هستند ..."
همانطور كه در جاى ديگر فرموده:
" بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ" «3» و در نتيجه منظور از شهدا همان كشتگان در راه خدا خواهند بود، و آن گاه كلام را با جمله" لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ" تمام كرده است.
" وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ"- يعنى و آنهايى كه كفر ورزيدند و آيات ما را تكذيب كردند اصحاب دوزخ مىباشند، و منظور از" اصحاب دوزخ بودن" اين است كه از آن جدا نخواهند شد، و دائما در آن هستند.
خداى سبحان در آيه مورد بحث متعرض حال دو طايفه از مردم شده، يكى آنان كه ملحق به صديقين و شهدا هستند، يعنى برجستگان از مردم، و به طور قطع اهل نجاتند، و يكى ديگر كفارى كه آيات او را تكذيب كرده، و به طور قطع اهل هلاكتند، و آنان عبارتند از شرار مردم كه به هيچ وجه به راه خدا نمىآيند، باقى مىماند طايفه سومى كه نه نجاتشان قطعى است و نه هلاكتشان، و آن طايفه عبارتند از:
مردمى كه ايمان دارند، و در عين حال مرتكب گناهانى هم مىشوند، كه البته اينان هم در بين خود طبقاتى هستند و درجه گناهكارى و تمردشان از اطاعت خدا و رسول او مختلف است.
(1) روح المعانى، ج 27، ص 183. (2) روح المعانى، ج 27، ص 184. (3) شهدا نزد پروردگارشان زنده هستند. سوره آل عمران، آيه 196.