" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا ناجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْواكُمْ صَدَقَةً ..."
منظور از جمله" وقتى با رسول نجوى مىكنيد"،" وقتى مىخواهيد با رسول نجوى كنيد" است. مىفرمايد:
هر وقت خواستيد با آن جناب گفتگوى سرى بكنيد، قبل از آن صدقهاى بدهيد.
" ذلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ أَطْهَرُ"- اين جمله علت تشريع صدقه قبل از نجوى را بيان مىكند، نظير جمله" وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ" «1» كه مطالب قبل خود را تعليل مىكند. و در اينكه منظور از جمله مورد بحث خير بودن و أطهر بودن براى نفوس و قلوب است، هيچ شكى نيست، و شايد وجهش اين باشد كه ثروتمندان از مسلمين زياد با رسول خدا (ص) نجوى مىكردند، و مىخواستند اين را براى خود نوعى امتياز و تقرب به رسول به حساب آورده، در برابر فقراء خود را از خصيصين رسول وانمود كنند، در نتيجه فقراء از اين بابت ناراحت مىشدند، و دلهايشان مىشكست، لذا خداى تعالى به آنها دستور داد هر وقت خواستند با آن جناب در گوشى سخن بگويند، قبلا به فقراء صدقه دهند، كه اين عمل باعث مىشود اولا دلها به هم نزديك شود و ثانيا حس رحمت و شفقت و مودت و پيوند دلها بيشتر گشته، كينهها و خشمهاى درونى زدوده گردد.
در كلمه" ذلك" التفاتى به كار رفته، چون قبلا خطاب به عموم مؤمنين بود، و در اين كلمه خطاب را متوجه شخص رسول (ص) كرد، و با اين تغيير لحن، تجليلى لطيف از آن جناب نمود، چون حكم صدق مربوط به نجواى با آن جناب بود، و اگر التفات را متوجه آن حضرت كند، افاده عنايت بيشترى نسبت به آن جناب مىكند.
" فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ"- يعنى اگر چيزى نيافتيد كه آن را صدقه دهيد، در اين صورت تكليف صدقه قبل از نجوى ساقط مىشود، و خداى تعالى به شما رخصت مىدهد كه با آن جناب نجوى كنيد، و از شما عفو كرد كه او غفور و رحيم است. بنا بر اين بيان، جمله" فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ" از باب به كار بردن سبب در جاى مسبب است، (زيرا مسبب كه بايد در آيه ذكر مىشد اين بود كه بفرمايد:
" فان لم تجدوا عفى اللَّه عنكم و غفر لكم و رحمكم" ولى مسبب را ذكر نكرد، سبب را كه همان غفور و رحيم بودن خدا است ذكر نمود).
در اين آيه شريفه دلالتى هست بر اينكه تكليف دادن صدقه مخصوص توانگران است، و بىنوايان مكلف بدان نيستند، هم چنان كه همين معنا قرينه است بر اينكه منظور از وجوب در" فقدموا" وجوب صدقه بر توانگران است.
(1) سوره بقره، آيه 184.