" لَأَنْتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِي صُدُورِهِمْ مِنَ اللَّهِ ..."
همه ضميرهاى جمع به منافقين برمىگردد. و كلمه" رهبة" به معناى خشيت و ترس است. و اين آيه شريفه جمله" وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ" را تعليل نموده، بيان مىكند كه چرا در فرض يارى دادن فرار مىكنند.
مىفرمايد: علتش اين است كه منافقين از شما مسلمانان بيشتر مىترسند تا از خدا، و به همين جهت اگر به جنگ شما آيند در مقابل شما تاب مقاومت نمىآورند.
اين علت را با علتى ديگر تعليل نموده، مىفرمايد:
علت بيشتر ترسيدنشان اين است كه مردمى نادان هستند:
" ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُونَ".
و اشاره با كلمه" ذلك" به بيشتر ترسيدنشان از مؤمنين است، و معنايش چنين است:
اينكه گفتيم از شما بيشتر مىترسند تا از خدا، علتش اين است كه مردمى بىشعورند، يعنى آن طور كه بايد نمىفهمند. و اگر حقيقت امر را مىفهميدند، دستگيرشان مىشد كه زمام امر به دست خداست، نه به دست غير خدا، حال اين غير خدا چه مسلمانان باشند، و چه ديگران غير از خداى تعالى كسى قادر بر هيچ عمل خير يا شر و نافع و ضارى نيست مگر به حول و قوه او.
پس منافقين نبايد از كسى جز خدا بترسند.
" لا يُقاتِلُونَكُمْ جَمِيعاً إِلَّا فِي قُرىً مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَراءِ جُدُرٍ ..."
اين آيه شريفه هم اثر رهبت منافقين از مسلمين را بيان مىكند، و هم اثر بزدلى يهوديان را. مىفرمايد:
بنى النضير و منافقين هر دو طايفه از جنگيدن با شما در فضاى باز خوددارى مىكنند، و جز در قلعههاى محكم و يا از پس و پشت ديوارها با شما كارزار نمىكنند.
" بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ"- يعنى شجاعت و دلاوريشان در بين خودشان شديد است، اما همين كه با شما روبرو مىشوند خداى تعالى رعبى از شما به دلهايشان مىافكند، و در نتيجه از شما سخت مىترسند.
" تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتَّى"- تو اى پيامبر! ايشان را متحد و متشكل مىبينى، و مىپندارى كه با هم الفت و اتحاد دارند، ولى اينطور نيست، دلهايشان متفرق و پراكنده است، و همين عامل قوى براى خوارى و بيچارگى ايشان است. و علت آن پراكندگى هم اين است كه مردمى فاقد تعقلند، چون اگر تعقل مىداشتند متحد گشته آراى خود را يكى مىكردند.
" كَمَثَلِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِيباً ذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ" كلمه" وبال" به معناى عاقبت بد است. و كلمه" قريبا" قائم مقام ظرف است، و به همين جهت منصوب شده، يعنى" در زمانى نزديك".
و جمله" كمثل" خبرى است كه مبتداى آن حذف شده، تقديرش" مثلهم كمثل ..." است.