در مدينه رسم چنين بود كه هر گاه مؤذن أذان روز جمعه را مىگفت، در بازارها ندا در مىدادند:
بيع حرام شد، بيع حرام شد «1».
و تفسير قمى در ذيل جمله" فَاسْعَوْا إِلى ذِكْرِ اللَّهِ" گفته:
" سعى" به معناى سرعت در راه رفتن است، و در روايت ابى الجارود از امام باقر (ع) آمده كه فرمود:
وقتى گفته مىشود" فاسعوا" معنايش اين است كه برويد و چون گفته مىشود" اسعوا" معنايش اين است كه براى فلان هدف عمل كنيد. و در آيه سوره جمعه معنايش اين است كه براى نماز جمعه شارب (سبيل) خود را كوتاه كنيد، و موى زير بغل را زائل سازيد، ناخن بگيريد، غسل كنيد، بهترين و نظيفترين جامه را بپوشيد، و خود را معطر سازيد، اينها سعى براى نماز جمعه است.
و سعى براى روز قيامت هم اين است كه آدمى خود را براى آن روز مهيا كند، هم چنان كه فرموده:
" وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعى لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ" «2».
مؤلف:
منظور امام (ع) اين است كه كلمه" سعى" در همه جا به معناى دويدن نيست.
و در مجمع البيان مىگويد:
انس از رسول خدا (ص) روايت كرده كه در ذيل جمله" فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ ..." فرمود:
منظور متفرق شدن براى كسب و كار و طلب دنيا نيست، بلكه منظور عيادت مريض و تشييع جنازه، و زيارت برادر مؤمن است «3».
اين روايت را سيوطى هم در الدر المنثور از ابن جرير، از انس از رسول خدا (ص)، و از ابن مردويه، از ابن عباس از آن جناب نقل كرده «4».
و در همان كتاب از امام صادق (ع) روايت آورده كه فرمود:
نماز در روز جمعه، و انتشار در روز شنبه است «5».
در اين معنا روايات ديگرى نيز هست.
باز در آن كتاب است كه عمر بن يزيد «6» از امام صادق (ع) روايت كرده كه فرمود: درست مىبينيد كه براى برآوردن حوائج سوار مىشوم، با اينكه خداى تعالى قضاى حوائج را تكفل فرموده، نه براى اين است كه در تكفل خداى تعالى شك دارم، بلكه دوست دارم خداى تعالى مرا در حال طلب رزق حلال ببيند مگر نشنيدهاى كه خداى تعالى مىفرمايد" فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ" تو گمان مىكنى اگر مردى داخل خانهاى شود، و در آن را به روى خود گل بگيرد، و پيش خود بگويد:
رزق من برايم از بالا فرو مىآيد، آيا اين منطق درست است؟
هرگز درست نيست، و چنين شخصى يكى از آن سه نفرى است كه دعايشان مستجاب نمىشود.
(1) الدر المنثور، ج 6، ص 20. (2) تفسير قمى، ج 2، ص 367. (3) مجمع البيان، ج 10، ص 288. (4) الدر المنثور، ج 6، ص 220. (5) مجمع البيان، ج 10، ص 289. (6) در الميزان چنين است ولى در مجمع البيان" عمرو بن زيد" مىباشد.