و نيز مىفرمايد:" اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ" «1».
پس اينكه فرمود:" كُلُوا وَ تَمَتَّعُوا قَلِيلًا": بخوريد، و در اندك زمانى تمتع ببريد، و يا تمتعى اندك ببريد، در حقيقت مىخواهد ايشان را مايوس كند از اينكه با خوردن و تمتع بردن بتوانند عذاب را از خود دفع كنند، وقتى نمىتوانند جلو عذاب را بگيرند، هر چه دلشان مىخواهد از متاع قليل دنيا بخورند.
و اگر در اين زمينه خصوص خوردن و تمتع را يادآور شد، براى اين بود كه منكرين معاد براى سعادت معنايى جز سعادت دنيا قائل نيستند، و براى سعادت دنيا هم معنايى جز خوردن و شهوترانى كردن نمىفهمند، عينا مانند يك حيوان بىزبان، كه قرآن كريم ايشان را به آن تشبيه نموده مىفرمايد:" وَ الَّذِينَ كَفَرُوا يَتَمَتَّعُونَ وَ يَأْكُلُونَ كَما تَأْكُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْوىً لَهُمْ" «2».
و جمله" إِنَّكُمْ مُجْرِمُونَ"، علت مطالب ما قبل را بيان مىكند، كه در آن امر مىكرد به اينكه بخوريد و تمتع ببريد كه از آن سودى نخواهيد برد، براى اينكه شما با تكذيب يوم الفصل، و تكذيب كيفر تكذيبگران، مجرم شديد، و جزاى مجرم خواه ناخواه آتش است.
" وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ ارْكَعُوا لا يَرْكَعُونَ" مراد از" ركوع"- به طورى كه ديگران هم گفتهاند «3»- نماز خواندن است، و شايد به اعتبار آن باشد كه نماز مشتمل بر ركوع است.
بعضى «4» هم گفتهاند: مراد از ركوعى كه در اين آيه به آن امر فرموده، مطلق خشوع و خضوع و تواضع براى خداى تعالى است، به اينكه دعوتش را بپذيرند، و كلامش را قبول نموده، دينش را پيروى نمايند، و خلاصه بندگيش كنند.
بعضى «5» ديگر گفتهاند: مراد از اين ركوع همان سجدهاى است كه در قيامت مامور بدان مىشوند، ولى نمىتوانند انجام دهند، كه قرآن در بارهاش فرموده:" وَ يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلا يَسْتَطِيعُونَ" «6»، ليكن اين دو وجه خالى از بعد نيست.
(1) هر چه مىخواهيد بكنيد، كه او بدانچه مىكنيد بينا است. سوره حمسجده، آيه 40. (2) و كسانى كه كافر شدند تمتع مىبرند، و مىخورند آن چنان كه چارپايان مىخورند، و آتش منزلگاه ايشان است. سوره محمد، آيه 12. (3) مجمع البيان، ج 10، ص 419. (4 و 5) روح المعانى، ج 29، ص 178. (6) و دعوت به سجود مىشوند اما قادر بر آن نيستند. سوره قلم، آيه 42.