باشد، و تنها احتمال آن را بدهد همين احتمال كه ممكن است قيامت راست باشد، و خداى تعالى در آن روز عظيم مردم را بدانچه كرده‏اند مؤاخذه كند، كافى است كه او را از كم‏فروشى باز بدارد.

ولى بعضى «1» از مفسرين گفته‏اند: كلمه" ظن" در اينجا به معناى يقين است.

" يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ" مراد از" روزى كه مردم براى رب العالمين به پا مى‏خيزند"، روز قيامت است كه سر از قبرها بر مى‏آورند، و اين تعبير كنايه است از اينكه بعد از مردن دوباره زنده مى‏شوند تا خدا در بين آنان حكم و داورى كند.

توضيح مفردات و جملات آيات:" كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ ..."

" كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ وَ ما أَدْراكَ ما سِجِّينٌ كِتابٌ مَرْقُومٌ وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ" اين آيه- به طورى كه بعضى «2» ها گفته‏اند- ردع و انكار عمل زشت كم‏فروشى و غفلت از روز بعث و حساب است.

" إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ ..."- بطورى كه دقت در سياق اين چهار آيه و مقايسه آنها با يكديگر، و نيز آنچه از مقايسه مجموع اين چهار آيه با مجموع چهار آيه‏اى كه با جمله" كَلَّا إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ ..." شروع مى‏شود آنچه به دست مى‏آيد اين است كه: مراد از كلمه" سجين" چيزى است كه مقابل و مخالف" عليين" باشد، و چون معناى عليين علو روى علو ديگر و يا به عبارتى علو دو چندان است، معلوم مى‏شود منظور از سجين هم سفلى روى سفلاى ديگر، و يا به عبارتى پستى دو چندان و گرفتارى در چنان پستى است، هم چنان كه آيه" ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِينَ" «3» بدان اشاره مى‏كند، پس از هر معنا نزديك‏تر به ذهن اين است كه اين كلمه مبالغه در" سجن- حبس" باشد، هم چنان كه كلمه" سكير" و" شريب" مبالغه در" سكر- مستى" و" شرب- نوشيدن" است، در نتيجه معناى آيه- همانطور كه ديگران هم گفته‏اند- اين است كه كتاب فجار در حبس و زندانى است كه هر كس در آن بيفتد بيرون شدن برايش نيست.

كلمه" كتاب" به معناى مكتوب است، آن هم نه از كتابت به معناى قلم دست گرفتن و در كاغذ نوشتن، بلكه از كتابت به معناى قضاى حتمى است، و منظور از" كتاب‏

(1) روح المعانى، ج 30، ص 70.

(2) روح المعانى، ج 30، ص 71.

(3) سپس او را به پايين‏ترين مرحله بازگردانديم. سوره تين، آيه 5.