تعبيرهايى مختلف از آن ياد نموده، هر چند كه كيفيت آن را ذكر نكرده، اما اينقدر هست كه نمازهاى قبل از معراج مشتمل بر مقدارى تلاوت قرآن و نيز مشتمل بر سجده بوده.
و در بعضى از روايات هم آمده كه رسول خدا (ص) در اوايل بعثت با خديجه و على (عليهما السلام) نماز مىخواند، در اين روايات هم نيامده كه نماز آن روز به چه صورت بوده.
و كوتاه سخن اينكه: جمله" أ رأيت" به معناى" خبر ده مرا" است، و استفهام در آن به منظور شگفتى انگيختن است، و مفعول اول فعل" أ رأيت" ى اول كلمه" الَّذِي يَنْهى" است، و مفعول" أ رأيت" ى سوم ضميرى است كه به موصول" الذى" برمىگردد، و مفعول" أ رأيت" ى دوم ضميرى است كه به كلمه" عبدا" برمىگردد، و مفعول دوم" أ رأيت" در هر سه جا جمله" أَ لَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرى" است.
و حاصل معناى آيات مورد بحث اين است كه: مرا خبر ده از كسى كه نهى مىكرد بندهاى را كه نماز مىخواند، و خدا را عبادت مىكرد و اين شخص مىداند كه خدا عمل او را مىبيند، و از حال او خبر دارد، و نيز مرا خبر ده از اين نهى كننده كه به فرضى كه بنده نمازگزار نامبرده بر طريق هدايت باشد، و به تقوى عمل كند، او چه حالى خواهد داشت، با اينكه مىداند خدا او را مىبيند، و باز مرا خبر ده از اين نهى كننده، كه اگر نهيش تكذيب حق و اعراض از ايمان به حق باشد، و با اين حال شخص نمازگزار را از نماز نهى مىكند، و با اينكه مىداند خدا مىبيند آيا جز عذاب استحقاق جزايى دارد؟
بعضى «1» از مفسرين گفتهاند: مفعول اول جمله" أ رأيت" در هر سه جا همان موصول و يا ضميرى است كه به موصول بر مىگردد، و اين را بدان جهت گفتهاند كه بين ضميرها تفكيك نينداخته باشند.
و بنا بر اين، بهتر آن است كه آيه" أَ رَأَيْتَ إِنْ كانَ عَلَى الْهُدى أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوى" را اينطور معنا كنيم كه: مرا خبر ده از اين نهى كننده آيا اگر بر طريق هدايت بود، و يا به تقوى امر مىكرد، و مىدانست كه خدا او را مىبيند، چه وظيفهاى مىديد، و چه عملى را بر خود واجب مىدانست، و با اينكه از عبادت خداى سبحان نهى كرده، چه حالى خواهد داشت؟
و با اينكه مىتوان گفتار مفسر نامبرده را چنين توجيه كرد، ولى معناى مستفاد از آن معناى بعيدى است، و اشكال تفكيك در ضمائر كه به خاطر آن اين طور خود را به زحمت
(1) روح المعانى، ج 30، ص 183.