كه دشمنان مىزنند، و شاعر و كاهن يا ديوانهاش مىخوانند صبر كند، و به نحوى پسنديده از آنان كنارهگيرى نمايد، و در اين آيات تهديد و انذارى هم به كفار شده، و حكم صبر را به همه مؤمنين تعميم داده، در آخر تخفيفى را كه براى رسول خدا (ص) و مؤمنين قائل شده ذكر مىكند.
و اين سوره از نخستين سورههايى است كه در اول بعثت نازل شده. حتى بعضى گفتهاند: دومين يا سومين سورهاى است كه بر قلب مقدس نبى اكرم (ص) نازل شده است.
" يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ" كلمه" مزمل"- با تشديد زاء و تشديد ميم- در اصل" متزمل" بوده، اسم فاعل از باب تفعل (تزمل) است، و معنايش لفافه به خود پيچيده است. كسى كه جامه يا چيزى به خود مىپيچد تا بخوابد يا مثلا سرما را دفع كند، آن را" مزمل" مىگويند، و از ظاهر اين جمله بر مىآيد در آن ساعتى كه اين سوره نازل مىشده آن جناب جامهاى را به خود پيچيده بوده، از اين جهت به" مزمل" مورد خطاب قرار گرفته.
اين را بدان جهت گفتيم كه كسانى خيال نكنند اين خطاب جنبه توبيخ و يا تحسين دارد، بله ممكن است از سياق آيات استفاده شود كه گويا آن جناب در مقابل دعوتش مورد استهزا و اذيت قرار گرفته، و براى خاطر خدا اندوهناك شده، و براى دفع غم و اندوه خود جامهاى به خود پيچيده تا لحظهاى استراحت كند، در اين هنگام خطاب شده كه اى جامه به خود پيچيده بر خيز، نماز شب بخوان و در برابر آنچه به تو مىگويند صبر كن، همانطور كه به عموم مسلمانان سفارش كرده براى مقاوم شدن در برابر ناملايمات از صبر و نماز كمك بخواهند،" اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ" «1» با اين دستور به آن جناب فهمانده كه بايد خود را در مقابل اندوههاى بزرگتر و مصائب تلخ به وسيله نماز و صبر مقاوم سازد، نه به وسيله پيچيدن جامه و خوابيدن.
بعضى «2» آيه را چنين معنا كردهاند: اى كسى كه با مشقت و دشوارى نبوت متزمل شدهاى، يعنى متحمل دشوارىهاى اين مقام گشتهاى. و ليكن از جهت لفظ هيچ دليلى در آيه بر اين معنا نيست.
(1) سوره بقره، آيه 153. (2) مجمع البيان، ج 10، ص 377.