بنا بر اين، نماز شب راهى است كه آن جناب را به چنين موقعى كريم منتهى مىسازد. در جاى ديگر هم خداى سبحان نماز شب را راه به سوى خدا خوانده، مىفرمايد:
" إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى رَبِّهِ سَبِيلًا" «1».
خداى سبحان در آيه زير وعده بيشترى داده، فرموده:" وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً" «2» كه در تفسير همين آيه معناى مقام محمود را بيان كرديم.
و وقتى يكى از جهات سنگينى قرآن سنگينى معارف آن، و نيز پذيرفتن شرايع و احكام آن است قهرا بر امت هم ثقيل خواهد بود، همانطور كه بر رسول خدا (ص) سنگين بود، پس معناى آيه اين است كه: ما به زودى به تو وحى مىكنيم قولى را كه هم بر خودت سنگين است و هم بر امتت، اما سنگينى آن بر خود تو از جهت صعوبت تحقق حقائق آن، و از جهت مصائبى است كه در طريق ابلاغ آن خواهى ديد، و سلب راحت و فراغتى است كه از تو خواهد شد، و از جهت مجاهدت نفس و انقطاع به سوى خدا، و زحماتى است كه لازمه گرفتن وحى است. و اما سنگينى آن بر امتت از اين جهت است كه آنها هم در پارهاى از جهات ياد شده با تو شريكند، از آن جمله تحقق دادن به حقائق قرآن در نفس، و نيز پيروى اوامر و نواهى خدا و رعايت حدود آن است، كه هر طايفه از طوايف امت به قدر وسع و طاقتش بايد اين رنجها را تحمل كند.
مفسرين «3» در اينكه سنگينى قرآن چه معنا دارد، اقوالى ديگر دارند.
يكى اينكه: قرآن عظيم الشان و متين و مستدل است، هم چنان كه خود ما مىگوييم: اين كلام وزين و سنگين است، يعنى در موقع خود واقع شده است.
يكى «4» ديگر اينكه: قرآن در ميزان روز قيامت سنگين است، حال يا حقيقتا سنگين است و يا مجازا و به اين عنايت كه ثوابى كه در برابر قرآن به اشخاص مىدهند بسيار و مهم است.
يكى «5» ديگر اينكه: قرآن بر كفار و منافقين سنگين است، براى اينكه هم اعجاز دارد
(1) اين يك تذكر و يادآورى است پس هر كس بخواهد مىتواند به سوى پروردگارش راهى اتخاذ كند. سوره دهر، آيه 29. (2) در پارهاى از ساعات شب تهجد كن، تهجدى داوطلبانه كه اميد است پروردگارت تو را به مقامى محمود مبعوث فرمايد. سوره اسراء، آيه 79. (3 و 4 و 5) روح المعانى، ج 29، ص 104.