ارزشها . حال كدام انسان ، انسان كامل است ، او كه فقط عابد محض است ؟ او كه فقط آزاده محض است ؟ او كه فقط عاشق محض است ؟ او كه فقط عاقل محض است ؟ نه ، هيچكدام " انسان كامل " نيست ، انسان كامل آن انساني است كه " همه اين ارزشها در حد اعلي " و " هماهنگ با يكديگر " در او رشد كرده باشد . علي ( ع ) چنين انساني است .

جامعيت نهج البلاغه

نهج البلاغه - كه من نمي توانم بگويم كتاب علي است ( 1 ) - چگونه كتابي است ؟ در نهج البلاغه عناصر گوناگون را مي بينيد . وقتي انسان نهج البلاغه را مطالعه مي كند ، گاهي خيال مي كند بوعلي سيناست كه دارد حرف مي زند ، يك جاي ديگر را كه مطالعه مي كند ، خيال مي كند ملاي رومي يا محي الدين عربي است كه دارد حرف مي زند ، جاي ديگرش را كه مطالعه مي كند ، مي بيند يك مرد

1 چون مع الاسف انتخابي است كه سيد رضي از قسمتهايي از سخنان اميرالمؤمنين كرده است . سيد رضي كه مردي اديب بوده ، فقط مي توانسته با يك جنبه از نهج البلاغه تماس بگيرد [ يعني ] شاهكارهاي ادبي كلام اميرالمؤمنين را انتخاب كرده است . آنچه كه الان در نهج البلاغه هست در حدود دويست و بيست و نه خطبه است ، در صورتي كه مسعودي صاحب مروج الذهب كه صدسال قبل از سيد رضي بوده چون در متن مروج الذهب ، گاهي مي نويسد الان سال 333 است مي گويد : " الان در حدود چهارصد و هشتاد خطبه از علي ( ع ) در دست مردم است " . [ با اين وصف ] چطور بعضي مي گويند كه نهج البلاغه بعد از سيدرضي پيدا شده است ؟ !