فصل دوم: نامه 31 نهج البلاغه

1. مشخصات نامه

2. شرح نامه

1. مشخصات نامه 31 نهج البلاغه

الف) مصادر نامه

اين وصيت از مشهورترين وصاياى اميرالمؤمنين عليه السلام است كه عده اى از علماى بزرگ قبل از سيد رضى رحمه الله نيز آن را نقل نموده اند; از جمله:

1) محمد بن يعقوب كلينى (متوفاى 328 ق.) در كتاب الرسائل.

2) ابوحامد حسن بن عبدالله عسكرى از اساتيد مرحوم صدوق در كتاب الزواجروالمواعظ.

3) احمد بن عبد ربه مالكى (متوفاى 328 ق.) در كتاب عقد الفريد قسمتى از آن رادر دو مورد تحت دو عنوان در باب «مواعظ الآباء للابناء» آورده:

يكم: در جزء سوم صفحه 155 تحت عنوان «وكتب على بن ابى طالب الى ولده الحسن »

دوم: در ص 156 تحت عنوان «وكتب الى ولده محمد بن حنفيه.»

4) شيخ صدوق (متوفاى 381 ق.) قسمتى از آن را در دو مورد در كتاب من لايحضره الفقيه آورده: در جزء سوم، ص 362 و در جزء چهارم، ص 275.

5) ابن شعبه حرانى، از علماى قرن چهارم، اين وصيت را در كتاب تحف العقول عن آل الرسول، ص 68، تحت عنوان «كتابه الى ابنه الحسن عليهما السلام » نقل نموده است. (1)

ب) شروحى كه بر نامه 31 نوشته شده

در كتاب به سوى مدينه فاضله كه شرحى است بر نامه 31، اسامى شروحى كه براين وصيت نامه نگاشته شده به اين شرح آمده است:

1) الاخلاق النفيسة في شرح خطبة الوصية.

2) منشور الادب الالهي نوشته مولا محمد صالح، فرزند حاج محمد باقر روغنى قزوينى، معاصر شيخ حر عاملى.

3) نظم وصية اميرالمؤمنين لولده الحسن نوشته ضيائى مرندى، كه وصيت نامه امام را به صورت اشعار فارسى درآورده است.

4) هدية الامم ومجلة الآداب والحكم نوشته حاج محمد صادق، معروف به غازى تبريزى.

5) علي والاسس التربوية في شرح الوصية نوشته سيد حسن قبانچى نجفى.

6) خورشيد روشن اثر نويسنده معاصر، آقاى محمد على انصارى قمى، كه به نثر ونظم فارسى نگاشته شده است.

7) الدر البهية في ترجمة الوصية.

8) به نقل از عبدالزهراء خطيب، يكى از مشايخ سيد بحرالعلوم، مرحوم سيدحسين بن ابراهيم قزوينى (متوفاى 1028) اين وصيت را به نظم فارسى درآورده است.

ج) مخاطب نامه كيست؟

سيد رضى رحمه الله مى نويسد:

و من وصية له عليه السلام للحسن بن علي عليهما السلام كتبها اليه بحاضرين منصرفا من صفين;

از وصاياى آن حضرت عليه السلام است كه پس از مراجعت از صفين در محلى به نام حاضرين به فرزندشان حسن بن على عليهما السلام نوشته اند.

اشكال: در اين وصيت نامه كلماتى به كار رفته كه با مقام عصمت امام حسن عليه السلام سازگار نيست مانند: «عبد الدنيا» و «تاجر الغرور»; و حتى عباراتى است كه با مقام عصمت اميرالمؤمنين عليه السلام نيز سازگارى ندارد، مانند اين عبارت: