و آن چيزي كه حجم اخلاقي به دور آن مي گردد ، يا به تعبيري كه امشب گفتم آن نقطه اي از روح انسان كه اسلام روي آن دست گذاشته است براي احياء اخلاق انساني و براي اينكه انسان را به سوي اخلاق سوق بدهد ، كرامت و عزت نفس است ناچار بايد لااقل قسمتي از آيات و احاديث در اين زمينه را براي شما بخوانم ، و تا اينها را نخوانيم درست آشنا نمي شويم .

عزت نفس : و لله العزش و لرسوله و للمؤمنين ( 1 ) عزت منحصرا از آن خداست و پيامبر خدا و مؤمنين مؤمن بايد هميشه عزيز باشد و عزيز است.

پيغمبر اكرم فرمود : اطلبوا الحوائج بعزش الانفس ( 2 ) .

انسان احتياج پيدا مي كند به انسانهاي ديگر آيا عرض احتياج به انسانهاي ديگر خوب است يا بد ؟ برخي مكتبها مي گويند خوب است ، مخصوصا از اين جهت كه هر چه انسان بيشتر اظهار احتياج و تذلل و خواستاري بكند نفس خودش را بيشتر خوار و ذليل كرده براي تهذيب نفس خوب است .

كلبيون و ملاميه

گروهي بوده اند در يونان قديم كه اينها را كلبيون مي گويند اينها در اخلاق توصيه مي كردند به دنائت و پستي ، و هر چه انسان خودش را بيشتر پست مي كرد ، از نظر اينها اخلاقي تر بود و در غير كلبيون هم چنين افرادي در دنيا بوده اند در اخلاق صوفيانه ما نيز چنين كلماتي هست ولي نه زياد چون اينها متأثر از اخلاق اسلامي هستند و از عزت و كرامت نفس هم زياد

1. سوره منافقون ، آيه . 7

2 ) نهج الفصاحة ، حديث 325 ، ص . 64