در آن هنگامه عظيم، رهبرى آينده را تعيين كرد و پيشوايى آينده امّت اسلامى را رقم زد.

بر اين بيفزاييم كه اگر كسى بر اين باور باشد كه پيامبر صلي الله عليه و آله در آن اجتماع عظيم و با آن خطابه بسى شورانگيز و جاودانه و با آن همه تأكيد، خلافت و ولايت را نگفت و آينده امّت را مسكوت گذاشت، بى‏گمان، آينده‏نگرى و تعيين امام و رهبر آينده را از آنچه پيش‏تر آورديم نيز نخواهد فهميد.

بدين سان بايد بگوييم كه پيامبر صلي الله عليه و آله براى آينده امّت، طرحى نيفكنده و چگونگى پيشوايى پس از خود را تعيين نكرده و امّت را چونان رمه‏اى بى‏شبان، رها كرده است؛ چرا كه در آغاز اين مدخل ديديم كه گمانه‏هاى ديگر درباره آينده امّت، غير از گمانه تصريح بر رهبر آينده، ناپذيرفتنى و به شدّت نااستوارند.

نيز بايد بپذيريم كه پيامبر صلي الله عليه و آله حقيقت را وانگفته و كار تشخيص آن را به عصرها و نسل‏ها سپرده است و.... آيا هيچ خِردى اين بى‏توجّهى و سهل‏انگارى را از آن طبيب ¹ سختكوش بى‏تاب پردغدغه و نگران از آينده امّت، مى‏پذيرد؟ حاشا به حكمت، استوارانديشى، آينده‏نگرى و عظمت شخصيّت پيامبر خدا كه چنين كند!

2. چگونگى شكل‏گيرى مراسم و ابلاغ

مردمان، همراه پيامبر خدا حج گزارده‏اند و اينك آهنگ خروج از مكّه دارند. حجگزاران، انبوه انبوه، در قالب قافله‏ها از مكّه بيرون مى‏روند و راهىِ ديار خويش مى‏شوند. پيامبر صلي الله عليه و آله نيز چنين كرده است.

پيامبر خدا به وادى «خُم» نزديك مى‏شود؛ سرزمينى ناهنجار و بسيار گرم. ² پيك

1 -  اشاره است به سخن امام على عليه السلام در توصيف پيامبر صلي الله عليه و آله : «طبيبٌ دوّارٌ بطبّه؛ طبيبى است در جستجوى بيماران». ر.ك: نهج البلاغة: خطبه 108.

2 -  وفيات الأعيان: 5 / 231 «و اين درّه به ناهموارى و شدّت گرما توصيف شده است».