آورديم كه اسلام، دين وسط است و افراط، تندروى و خروج از اعتدال را برنمىتابد. اين حقيقت را درآموزههاى دينى با عناوين گونهگون توان يافت؛ از جمله در زبان روايات از افراط و تندروى با عنوان «تَعَمُّق» يادشده است. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود:
إيّاكُم وَالتَّعَمُّقَ فِي الدّينِ! فَإِنَّ اللّهَ قَد جَعَلَهُ سَهلاً، فَخُذوا مِنهُ ما تُطيقونَ؛ فَإِنَّ اللّهَ يُحِبُّ ما دامَ مِن عَمَلٍ صالِحٍ وإن كانَ يَسيرا. 1 از سختگيرى در دين بپرهيزيد؛ زيرا خداوند، آن را آسان قرار داده است. از دين، آنچه را كه توانش را داريد بگيريد؛ چرا كه خداوند، كار خوب امّا مستمر را، هر چند اندك باشد، دوست دارد.
اكنون اندكى در معناى اين واژه در نگاه فرهنگنويسان و عالمان تأمّل كنيم.
خليل بن احمد فراهيدى نوشته است:
المُتَعَمِّق: المُبالِغُ فِي الأَمرِ المَنشودِ فيهِ، الَّذي يُطلَبُ أقصى غايَتِهِ. 2 متعمّق: زيادهروى كننده در هدف مورد نظر خويش؛ شخصى كه در پى دستيابى به نهايتِ ممكن است.
1 - كنز العمّال: 3/35/5348،
الجامع الصغير: 1/452/2933. 2 - كتاب
العين: 579.