دانش نامه امیر المؤمنین علیه السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ

العُلَماءِ وَالجاهِلَ مِنَ المُتَعَبِّدينَ، اُولئِكَ فِتنَةُ كُلِّ مَفتونٍ. ¹

دو فرد از دنيا پشتم را شكسته‏اند: مرد زبان آور فاسق و مرد نادانْ دلِ زاهدنما. يكى با زبانش فسق خود را مى‏پوشاند و آن ديگرى با زهد نمايى‏اش نادانى خود را. از عالمان فاسق و نادانان متعبّد، بپرهيزيد؛ چرا كه اين دو، فتنه هر فتنه زده اند.

با اين جملات، امام عليه السلام به واقع، مشكل حكومتش را باز مى‏گويد. آن بزرگوار نشان مى‏دهد كه حكومتش از دو سو و از سوى دو طايفه به شدّت ضربه خورده و ستون فقرات آن آسيب ديده است :

يك. عالمان مُتهتّك (ناپايبند به شريعت)، چهره‏هاى برجسته‏اى كه جريان ناكثين و قاسطين و زمينه‏هاى فساد را به‏وجود آوردند و دانسته به ستمگرى و عهدشكنى پرداختند؛

دو. جاهلان مُتنسّك (پايبند به احكام شريعت)، عابدانى كه در نهروان با چهره‏اى زُهدنما از سر جهل و به نام ديندارى در برابر امام عليه السلام ايستادند.

بدين‏سان، جاهلِ مُتنسّك نه تنها عباداتش بى‏ارزش است و تهجّدهايش وزنى ندارد و از آنها سودى نمى‏برد؛ بلكه خطرى است جدّى براى اسلام و حكومت اسلامى.

به ديگر سخن، همان‏گونه كه عالم متهتّك، آفت نظام اسلامى است، جاهل متنسّك نيز براى امّت و نظام اسلامى خطرناك است، و شگفت آن كه مولا عليه السلام سرانجام با دست همين طايفه از پا درآمد و واقعيّت تاريخ نشان داد كه خطر جاهلان عابد، بسى بيشتر و درهم شكننده‏تر است.

بدين‏سان، روشن شد كه تلخ‏ترين و زيانبارترين ثمره شجره خبيثه تعمّق ـكه ريشه در جهل و دنياگرايى در لباس دين دارد ـ شكستن پايه‏هاى نظام اسلامى است. اكنون اندكى مشروح‏تر، شاخه‏هاى اين شجره را برشماريم:

الخصال: 69/103، مشكاة الأنوار: 238/687، روضة الواعظين: 10.