جامعه انسانى ـ بدان گونه كه بايد باشد ـ جامعهاى است سرشار از ارزشهاى انسانى؛ جامعهاى است كه قانون و عدالت، روابط را ايجاد مىكند و يا پيوندها را مىگسلد، سركشىها را مىزدايد و ناهنجارىها را هنجار مىبخشد. امّا روشن است كه دست يافتن به چنين مرحلهاى در جامعه انسانى، تا چه حدّى دشوار است. جامعهاى كه امام على عليه السلام بر آن حكومت مىكند، چگونه است؟ گرايشهاى مردمى در سطح عمومى آن، چهسان است؟ كششها و كوششهاى عموم مردم، بر چه اساسى رقم مىخورد؟
بر جامعه آنروز، 25 سال، كسانى ديگر حكومت كردهاند؛ حكومتهايى كه بويژه در سالهاى پايانى با سركشىها، انتقادها و رويارويىها روبهرو بودهاند و آنگاه، در برابر آنها خشونتها، برخوردهاى تند، سياست كردنها و گاه زندان، شكنجه و خشونت، بهكار رفته است.
جامعه در سطح عامّه، با قانون و ارزش آن به درستى آشنا نشده بودند و حاكمان، بر اين نَمَط در ميان مردم حكم مىراندند. حاكمان، هرجا در اجراى خواستهاى خود، از مردمْ ناهنجارى مىديدند، زور، خشونت و غلبه با قدرت را نه راه پايانى، كه آغازين راه مىدانستند و بدان عمل مىكردند.
در سياست اموى، هدف، وسيله را توجيه مىكند و سياستمدار، از هر گونه