يعني اگر قبلا فكر مي كرديم ، اين جور تصميم نمي گرفتيم كه تصميم گرفتيم . معناي اينكه انسان بايد روي كاري كه مي خواهد انجام دهد فكر بكند ، اين است كه به قول امروز به عكس العمل ها و لوازم آن كار فكر كند ، كه اين كار چه اثري به دنبال خود مي آورد ؟ چه عكس العمل هايي ايجاد مي كند ؟ مرا به كجا خواهد كشاند ؟ و به تعبيري كه پيغمبر اكرم فرمود : عاقبت آن چيست ؟

عاقبت بيني

شخصي آمد خدمت رسول اكرم و عرض كرد : يا رسول الله ! به من نصيحتي و موعظه اي بفرمائيد . نوشته اند كه ايشان سه بار اين جمله را تكرار كردند ، فرمودند : آيا اگر من بگويم تو به كار مي بندي ؟ گفت : بله . ( البته اين تكرار براي اين بودكه جمله اي كه مي خواستند بگويند ، بيشتر در ذهنش رسوخ پيدا بكند و بفهمد كه جمله با ارزشي است و نبايد فراموش بكند ) . بعد فرمود : اذا هممت بامر فتدبر عاقبته ( 1 ) . هرگاه مي خواهي كاري را انجام دهي ، اول درباره عاقبت آن كار تدبر كن ، بعد تصميم بگير . اساسا لغت تدبر كه از ماده " دبر " هست ، همان مفهوم عاقبت بيني را دارد . " تدبر " و " ادبار " از يك ماده هستند . اقبال و ادبار كه ما مي گوئيم ، " اقبال " رو آوردن است و " ادبار " پشت كردن . " تدبر " معنايش اين است كه انسان آن نهايت امر ، آن عاقبت كار ، و آن پشت سر كار را ببيند تنها چهره كار را نبيند . هر كاري يك

1. بحار . 339 / 71 .