شهيد فخ ، حسين بن حسن بود . دستش را به مجازات بريدند و از اينرو به " اقطع " معروف شد . فراء در سال 207 يا 208 هجري درگذشت . از اين طبقه كه بگذريم مي رسيم به طبقه اي كه در تفسير كتاب تأليف كرده اند . همچنانكه قبلا اشاره شد ، كتب تفسيري كه در شيعه و سني نوشته شده است از حد احصاء خارج است ، تنها به ذكر معروفترين تفاسيري كه هم اكنون در ميانه شيعه و سني رايج است اكتفاء مي نمائيم . بحث خود را از تفاسير شيعه آغاز مي كنيم . مفسرين شيعه تقسيم مي شوند به مفسرين عصر ائمه و مفسرين عصر غيبت . بسياري از اصحاب ائمه كه بعضي از آنها ايراني هستند تفسير نوشته اند . از قبيل ابوحمزه ثمالي ، ابوبصير اسدي ، يونس بن عبدالرحمن ، حسين بن سعيد اهوازي ، علي بن مهزيار اهوازي ، محمدبن خالد برقي قمي ، فضل بن شاذان نيشابوري . مفسرين عصر غيبت فراوانند . ما در اينجا به عنوان نمونه تنها به ذكر نام كتب تفسير معروف ميان شيعه مي پردازيم از همين نمونه معلوم مي شود بيشتر تفاسير شيعي را شيعيان ايراني تأليف كرده اند .
1 - تفسير علي بن ابراهيم قمي ، اين تفسير از معروفترين تفاسير شيعه است . اكنون موجود است و چاپ شده است . پدر علي بن ابراهيم از كوفه به قم منتقل شد . بعيد نيست كه علي بن ابراهيم يك ايراني عرب نژاد باشد .
وي از مشايخ شيخ كليني است و تا سال سيصد و هفت در قيد حيات بوده است .
2 - تفسير عياشي مؤلف اين تفسير محمد بن مسعود سمرقندي است . اول مذهب اهل تسنن داشت و بعد به تشيع گراييد . معاصر شيخ كليني است . از پدرش سيصد هزار دينار به او ارث رسيد همه را صرف نسخ و مقابله و استنساخ و جمع كتاب كرد خانه ا ش به شكل يك مدرسه درآمده بود : هر كس به يك كار علمي گماشته شده بود و كار خود را انجام مي داد و هزينه همه را عياشي تأمين مي كرد . عياشي علاوه بر تفسير و حديث و فقه ، در طب و نجوم دستي داشته است . ابن النديم درالفهرست از او ياد كرده و كتابهاي فراواني از او نام برده و مدعي شده كه كتب عياشي در خراسان رواج زيادي دارد . عياشي ايراني است ولي ظاهرا عرب نژاد است ابن النديم مي گويد : گفته شده كه تميمي الاصل است . عياشي از علماي قرن سوم هجري محسوب مي شود . 3 - تفسير نعماني . مؤلف اين تفسير ، ابوعبدالله محمدبن ابراهيم است . احيانا به نام ابن ابي زينب خوانده مي شود . شاگرد شيخ كليني است . صاحب تأسيس الشيعه مي گويد : نسخه اي از تفسير نعماني در كتابخانه ايشان هست . نعماني معلوم نيست كه اهل عراق ( حدود واسط ) است يا اهل مصر ، نعماني از علماي قرن چهارم محسوب مي شود . نعماني دختر زاده اي دارد به نام ابوالقاسم حسين معروف به ابن المرزبان و وزير مغربي ( 1 ) . اين مرد به يزدجرد ساساني نسبت مي برد .
و نظر به اينكه چند نوبت به وزارت رسيده است به " وزير مغربي " معروف است . ابن المرزبان در چهارده سالگي قرآن مجيد را حفظ كرد . در نحو و لغت و حساب و جبر و هندسه و منطق و برخي فنون ديگر ماهر بود ، اديب و نويسنده اي توانا بود . ابن المرزبان كتابي دارد به نام " خصائص القرآن " در سال 418 و يا 428 درگذشته است و طبق وصيت خودش جنازه اش را از بغداد به نجف منتقل كردند و در جوار مرقد اميرالمؤمنين علي عليه السلام دفن نمودند .
4 - تفسير تبيان . مؤلف اين تفسير شيخ الطائفه ابوجعفر محمدبن الحسن بن علي الطوسي است . در ادبيات ، كلام ، فقه ، تفسير ، حديث امام و پيشوا بوده
1. رجوع شود به تأسيس الشيعة صفحه 336 و ريحانة الادب ، جلد 8 ، صفحه 201 - . 202