راهكارهاى اسلام براى نشر و گسترش علم و دانش

دين مقدس اسلام براى سوق دادنِ مسلمانان و جامعه اسلامى به سوى علم و دانش و نشر و گسترش آن و جلوگيرى از انحرافات علمى گام هايى را برداشته است كه در زير بخشى از آن را بيان مى داريم:

الف ) از جهل و جاهل مذمّت فراوان شده است

قالَ عَلِىّ ٌ(ع) : اَلْجَهْلُ اَصْلُ كُلّ شَرٍّ.(1)

حضرت على (ع) فرمود: جهل ريشه همه بدى هاست.

قالَ عَلِىّ ٌ (ع) : اَلْجاهِلُ مَيّتٌ وَ اِنْ كانَ حَيّاً.(2)

حضرت على (ع) فرمود: جاهل مرده است اگرچه به صورت ظاهر زندگى مى كند.

ب ) دانش و دانشجو مورد تمجيد فراوان قرار گرفته است

قالَ عَلِىّ ٌ (ع) : اَلْعِلْمُ اَصْلُ كُلّ خَيْرٍ.(3)

حضرت على (ع) فرمود: علم و دانش ريشه همه خوبى هاست.

عَنْ اَبى جَعْفَرٍ(ع) قالَ: كانَ عَلِىّ بْنُ الْحُسَيْنِ 8 اِذا جأَهُ طالِبُ عِلْمٍ فَقالَ : مَرْحَباً بِوَصِيّه رَسُولِ اللّهِ.(4)

از حضرت باقر (ع) نقل شده است كه هرگاه دانشجويى نزد امام سجاد(ع) مى آمد، حضرت (براى تشويقِ او) مى فرمود: آفرين بر كسى كه به وصيّت و سفارش رسول خدا (ص) عمل مى كند.

ج ) طلب علم را بر همگان واجب نموده است

قالَ اَبُو عَبْدِاللّهِ (ع) : طَلَبُ الْعِلْمِ فَريضَه مِنْ فَرائِضِ اللّهِ.(5)

حضرت صادق (ع) فرمود: يكى از واجباتِ الهى طلب علم و دانش است.

د ) براى رشد و گسترشِ علم، بسيج علمى و فرهنگى نموده است

قالَ اَبُو جَعْفَرٍ (ع) : اِنّ الّذى تَعَلّمَ الْعِلْمَ مِنْكُمْ لَهُ مِثْلُ اَجْرِ الّذى يُعَلّمُهُ، وَ لَهُ الْفَضْلُ عَلَيْهِ، تَعَلّمُوا الْعِلْمَ مِنْ حَمَلَه الْعِلْمِ، وَ عَلّمُوهُ اِخْوانَكُمْ كَما عَلّمَكُمُ الْعُلَمأُ.(6)

امام باقر (ع) فرمود: به تحقيق كسى كه از شما دانش مى آموزد، مانند معلّم اجر مى برد؛ ولى اجر معلّم بيشتر است، (پس سعى كنيد) از هر كس علمى دارد، دانشش را فراگيريد، و آنچه مى دانيد به مسلمانان بياموزيد همچنان كه دانشمندان به شما آموختند.

ه' ) در راه تحصيل علم، بيشترِ محدوديت ها را برداشته است

1 . محدوديّت سنّى

قالَ رَسُولُ اللّهِ (ص) : اُطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنَ الْمَهْدِ اِلَى اللّحْدِ.(7)

پيامبراكرم (ص) فرمود: (در همه عمر) از گهواره تا گور در جستجوى علم و دانش باشيد.

2 . محدوديّت جنسى

قالَ رَسُولُ اللّهِ (ص) : طَلَبُ الْعِلْمِ فَريضَه عَلى كُلّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَه.(8)

پيامبر اكرم (ص) فرمود: بر هر مسلمان، چه مرد و چه زن، لازم است كه دانشجو باشند.

3 . محدوديّت مكانى

قالَ رَسُولُ اللّهِ (ص) : اُطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالْصّينِ.(9)

پيامبر اكرم (ص) فرمود: علم و دانش را به دست آوريد اگرچه در چين باشد (ظاهراً دليل اين كه نام چين برده شده، اين است كه چين مكان دورى بوده و يا اين كه چين در آن زمان مهد علم و صنعت بوده است.)(10)

4 . محدوديّت زمانى

قالَ اَبُو عَبْدِاللّهِ (ع) : طَلَبُ الْعِلْمِ فَريضَه عَلى كُلّ حالٍ.(11)

حضرت صادق (ع) فرمود: تحصيل علم و دانش در تمام حالات و زمان ها لازم است.

5 . محدوديّت اخلاقى

قالَ رَسُولُ اللّهِ (ص) : لَيْسَ مِ-نْ اَخْ-لاقِ الْمُ-ؤْمِنِ الْمَلَ-قُ اِلاّ فى طَلَبِ الْعِلْمِ.(12)

پيامبر اكرم (ص) فرمود: از اخلاق مؤمن اين نيست كه در مقابل كسى خودش را كوچك كند (كه گوييا عبد اوست؛ زيرا اين عمل منافات با عزّت نفسِ او دارد) به جز در طلب علم و دانش (كه حاضر است در مقابل معلّمش مانند عبد او باشد).

و ) علم را از معيارهاى برترى و ارزش بيشتر انسان ها قرار داده است

قالَ رَسُولُ اللّهِ (ص) : اَكْثَرُ الْناسِ قيمَه اَكْثَرُهُمْ عِلْماً وَ اَقَلّ الْناسِ قيمَه اَقَلّهُمْ عِلْماً.(13)

پيامبر اكرم (ص) فرمود: بيشترين ارزش را كسانى دارند كه داراى علم و دانش بيشترى هستند و كمترين ارزش از آنِ كسانى است كه از علم و دانشِ كمترى بهره مندند.

قالَ عَلِىّ (ع) : لَيْتَ شِعْرى اَىّ شَىْ ٍ اَدْرَكَ مَنْ فاتَهُ الْعِلْمُ بَلْ اَىّ شَىْ ٍ فاتَ مَنْ اَدْرَكَ الْعِلْمَ.(14)

حضرت على(ع) (درباره ارزش علم و تفاوت افراد عالم و غير عالم) فرموده است: كاش مى دانستم كسى كه از علم بى نصيب مانده چه چيز به دست آورده است. و آن كس كه از علم بهره مند شده چه چيز به دست نياورده است.

1 - ميزان الحكمه، ج 2، ص 153.

2 - همان، ص 154.

3 - الحياه، ج 1، ص 35.

4 - بحارالانوار، ج 46، ص 62.

5 - همان، ج 1، ص 172.

6 - همان، ص 174.

7 - نهج الفصاحه، 327.

8 - بحارالانوار، ج 1، ص 177.

9 - بحارالانوار، ج 1، ص 177.

10 - ده گفتار شهيد مطهرى، ص 134.

11 - بحارالانوار، ج 1، ص 172.

12 - همان، ج 2، ص 45.

13 - همان، ص 164.

14 - بزرگسالان و جوانان فلسفى، ج 2، ص 26.