چشمه خورشید

مصطفی دلشاد تهرانی

نسخه متنی -صفحه : 273/ 98
نمايش فراداده

تكرار در نهج البلاغه

بدين ترتيب سيد رضى از سخنان اميرمومنان "ع" گزينشى زيبا كرد و با تبويبى جالب آنها را مرتب نمود. در اين ميان برخى سخنان تكرار شده است كه شريف رضى در اين باره مى نويسد:'بسا در ضمن سخنان برگزيده، لفظى چندبار بيايد و موضوعى تكرار شود. عذرم در اين باره آن است كه در رويات مربوط به سخنان آن حضرت اختلافى شديد وجود دارد چه بسا اتفاق افتاده است كه سخن برگزيده اى به حسب روايتى به دست آمده و به همان صورت نقل گرديده است، سپس روايتى ديگر به شكلى متفاوت با آن، يا با لفظى بيشتر يا با عبارتى زيباتر از آن، يافت شده است كه به منظور استوارى و درستى بيشتر اين گزينش و غيرت ورزيدن در حفظ و نگهدارى گوهرهاى با ارزش كلام، اقتضا داشته است بار ديگر آن صورت از روايت را هم بياورم، گاهى نيز فاصله ى زياد زمانى موجب شده است كه سخنى انتخاب شده، بار ديگر انتخاب گردد و اين تكرار از روى سهو و فراموشى بوده است نه از روى قصد و توجه.' [ همان، ص 36. ] چنين مواردى نه تنها از زيبايى و شگفتى 'نهج البلاغه' نكاسته است كه بر استوارى و درستى اين مجموعه افزوده است.

كميت نهج البلاغه

'نهج البلاغه' گزينشى است بى نظير از كلام انسانى بى بديل: 241 خطبه و كلام، 79 نامه و مكتوب و 489 حكمت و موعظه، چنانكه سيد رضى خود اشاره دارد كه آنچه در اين مجموعه گرد آورده است، منتخب و گزيداى از سخنان اميرمومنان "ع" است، نه همه ى آنچه از آن حضرت در كتابها موجود بوده است. وى در اين باره مى نويسد:'ادعا نمى كنم كه من به همه ى جوانب سخنان امام "ع" احاطه پيدا كرده، به طورى كه هيچ يك از سخنان آن حشرت را از دست نداده باشم، بلكه بعيد نمى دانم كه آنچه نيافته ام بيش از آن باشد كه يافته ام و آنچه در اختيارم قرار گرفته است كمتر از آن چيزى باشد كه به دستم نيامده است.' [ همان. ]

يعقوبى، مورخ برجسته، در گذشته به سال 284 هجرى، اظهار مى كند مردم چهارصد خطبه از خطبه هاى آن حضرت را به خاطر سپرده اند و اين خطبه ها ميان ايشان رايج است و آنها را در خطبه ها و سخنان خود به كار مى گيرند. [ احمد بن ابى يعقوب بن جعفر بن واضح اليعقوبى، مشاكله الناس لزمانهم، دارالكتاب الجدد، بيروت، ص 15. ] همچنين مسعودى، مورخ نامدار، درگذشته به سال 346 هجرى، مى نويسد: 'آنچه مردم از خطبه هاى آن حضرت به خاطر سپرده اند، چهارصد و هشتاد و چند خطبه است كه بالبديهه ايراد مى كرد و مردم آن را حفظ مى كردند و مى نوشتند و از هم مى گرفتند.' [ مروج الذهب، ج 2، ص 419. ]

علامه سبط ابن جوزى حنفى، درگذشته به سال 654 هجرى، نيز از قول شريف مرتضى تعداد خطبه هيا آن حضرت را چهارصد مى نويسد. [ تذكره الخواص، ص 114. ] يعنى آنچه در دسترس وى بوده، اين مقدار بوده است و قطعا بسيارى از خطبه ها- با توجه به سخن مسعودى- در دسترس نبوده است. 'قطب الدين راوندى' عالم بزرگ شيعى، درگذشته به سال 573 مصر ديده بود كه بالغ بر بيست و چند مجلد بوده است. [ كمال الدين ميثم بن على بن ميثم البحرانى، شرح نهج البلاغه، دفتر تبليغات اسلامى، قم، 1362 ش. ج 1، ص 101. ]