لطيف‏تر از اين حديث، سخن ديگر علوي است كه فرمودند:

«إذا تغيّرت نيّة السلطان تغيّرالزمان»[1]؛ پس لازم نيست كه حكومت عملاً دگرگون شود، بلكه اگر مباني و انديشه حاكمان عوض شد و حاكم تصميم ديگري گرفت، زمان عوض مي‏شود. زمان‏شناس، نه تنها بايد به عملكرد سياست‏بازان عصر خود آگاه باشد، بلكه بايد از افكار و انديشه آنان نيز مطلع باشد تا فريب نخورد.

دنيا محل آزمون

همه محدوده عالَم طبيعت محدوده آزمون است و هيچ چيز در اين جهان بدون امتحان نيست. هر چه در اين نشأه به انسان برسد، خواه درد و رنج يا رفاه و آسايش، حوادث تلخ يا شيرين، همگي آزمون اِلهي است. از اين رو، چيزي رايگان به انسان داده نمي‏شود، و اگر بر اثر موفقيت در آزمون خداي سبحان پاداشي به انسان بدهد، آغاز امتحاني جديد است، زيرا دنيا دار امتحان است، نه جزا. آن جزاي محض كه در كنارش تكليف نيست، به قيامت مربوط است.

خداي سبحان مي‏فرمايد: (إنّا جعلنا ما علي الأرض زينة لها لنبلوهم أيّهم أحسن عملاً)[2]؛ آن‏چه را خداوند روي زمين قرار داد، زينت زمين و آزمون اهل آن است؛ نه زينت آنان. زينت انسان ايماني است كه در جان اوست، چنان‏كه خداي سبحان مي‏فرمايد: (...ولكن الله حبّبَ إليكم الإيمان وزيّنه في قلوبكم... )[3]. آن‏چه بيرون از نفس انسان و جداي از حقيقت او است، مانند انگشتر يا لباس خوب، زينت جسم و بدن است، نه زينت نفس. اگر كسي علم و تقوا تحصيل و پيشه كند، خود را مزيّن مي‏كند و اگر زمين مواتي را اِحيا كرد يا خانه‏اي در آن بنا نهاد، زمين را مزيّن‏كرده است.

[1] ـ شرح غررالحكم، ج3، ص120.

[2] ـ سوره كهف، آيه 7.

[3] ـ سوره حجرات، آيه 7.