البته خليفه خداوند واقع شدن به معناي آيت و مظهر او بودن است؛ چنانكه خدا را خليفه خود قرار دادن به معناي قيّم و ولي دانستن اوست و چنين مقامي در سايه قرب نوافل پديد مي‏آيد كه طبق نقل شيعه و سنّي، حديث قدسي رسول اكرم‏صلي الله عليه و آله و سلم دلالت دارد بر اينكه انسان متعبد و سالك ناسك و بنده محبوب خدا به جايي مي‏رسد كه خداوند در مقام فعل(نه در مقام ذات) همه مجاري ادراكي و تحريكي او را برعهده مي‏گيرد و چشم و گوش و زبان او مي‏شود. چنين بنده‏اي كه تحت ولايت الهي قرار گرفته با زبان الهي سخن مي‏گويد، نه با زبان خود، و با چشم خدايي مي‏بيند، نه با چشم خود و با گوش الهي مي‏شنود، نه با گوش خود[1].

غرض آنكه، خلافت بنده نسبت به خدا جز مظهر و آيت بودن براي خدا نيست؛ چنانكه خلافت خداوند نسبت به بنده جز ولايت ويژه و قيّم خاص بودن نيست؛ يعني غير از ولايت عامّ و قيوميّت همگاني، يك سنخ ولايت خاص و قيوميّت ويژه‏اي خداوند نسبت به متقربان، متعبدان و عارفانِ مشتاق دارد كه بهره‏مندي از آن ولا نصيب ديگران نخواهد شد.

حقيقت نيّت

حقيقت نيّت كه همان قربت بنده به ساحت قدس مولاست، بدون انبعاث روح و سير ملكوتي آن حاصل نمي‏شود؛ زيرا صِرف تصوّر اينكه براي خداوند حج يا عمره انجام مي‏دهم گرچه به حَمْل اوّلي نيّت است، ليكن به حَمْل شايع و تا هنگامي‏كه حاجي و معتمر در همه سنّت و سيرت خود متخلّق به اخلاق الهي نباشد و هدف نهايي خود را در شئون زندگي نيل به رضا و لقاي خدا نداند، غفلت است؛ زيرا قصد تقرّب، بدون سير ملكوتي حاصل نمي‏شود، و تصوّر قصد مزبور هرگز مصداق تقرّب نيست.

[1] ـ كافي، ج 2، ص 352؛ ر.ك: همين كتاب، ص 26.