راز اين نكته، همانگونه كه پيش از اين به تفصيل بيان شد، اين است كه ولايت، سرّ همه اعمال است؛ مؤمنان راستين كه هم به سرّ ولايت ميرسند و هم به اسرار حج، به صورت انسان واقعي در سرزمين عرفات و منا ظهور ميكنند و خداي سبحان در مقام فعل، به آنان فخر ميكند. چنين انسانهايي فرشتهمَنِش و حتي برخي از آنها از فرشتگان بالاترند.
البته آنچه در اين حديث شريف بيان شد، مسئلهاي تاريخي و از قبيلِ «قضيةٌ في واقعةٍ» و منحصر به مراسم حج و روزهاي عرفه و عيد قربان نيست، بلكه اين صحنه هميشه وجود دارد، نهايت اينكه جلوه تام آن در حج ظهور كرده است.
3 ـ شايسته است در روز عرفه حجگزار از «جبلالرّحمة»[1] كه در سرزمين عرفات واقع است بالا رفته[2]، دعايي را كه سالار شهيدان حسينبن علي(صلواتاللهوسلامهعليه) در جانب چپ آن كوه روبه كعبه ايستاد و خواند[3]، بخواند.
[1] ـ «جبل الرحمة»، جداي از كوههاي اطراف خود، در سرزمين عرفات واقع است. رسولاكرمصلي الله عليه و آله و سلم بر تختهسنگي از اين كوه ايستاد و خطبه معروف عرفات را ايراد فرمود. همچنين سالار شهيدان امام حسين(عليهالسلام) دعاي بلند روز عرفه را در دامنه اين كوه خواندند. بر قلّه جبلالرحمة، قبهاي به نام حضرت آدم(عليهالسلام) قرار دارد كه نمازگزاردن در آنجا مكروه است. [2] ـ بايد توجه داشت آنچه در متن درباره صعود بر «جبلالرحمة» بيان شده ناظر به حديثشبلي است وگرنه بنابر مشهور بين فقها، در روز عرفه بالا رفتن از اين كوه مكروه است. در حديث است كه از امام كاظم(عليهالسلام) سؤال شد: آيا وقوف بر جبلالرحمة در نظر شما محبوبتر است يا وقوف در دامنه و زمينهاي پايين كوه؟ آن حضرت فرمودند:وقوف در دامنه (وسائلالشيعه، ج10، ص11). امام صادق (عليهالسلام) فرمود: همه سرزمين عرفات، محل وقوف است، ليكن بهترين مكان براي وقوف، پايين كوه است: «عرفات كلّها موقف وأفضل الموقف سفح الجبل»(كافي، ج4، ص463). همچنين در روايت ديگري فرمود: هر چه به جبلالرحمه نزديكتر باشد بهتر است: «عرفات كلها موقف وما قرب من الجبل فهو أفضل» (وسائلالشيعه، ج10، ص19). [3] ـ مفاتيحالجنان، اعمال روز عرفه.