نكته مزبور شايد اشاره به سرّ ديگري از حجّ باشد؛ زيرا اسرار عبادتها در قيامت كه روز ظهور باطن افراد و اعمال آنان است ظهور ميكند و در آن روز كه اسرار فاش ميشود هر انساني نه تنها نتيجه، يعني قبولي يا ردّ را، بلكه دليل و سرّ ردّ يا قبول را هم مشاهده ميكند: (يوم تُبلي السّرائر)[1]. بنابراين، كسي كه در دنيا توانست بفهمد حجّش مورد قبول يا نكول واقع شده، او به گوشهاي از اسرار حجّ رسيده است، و قهراً سبب قبول يا ردّ را هم بررسي ميكند.
معيار ارائهشده در كلام رسول اكرمصلي الله عليه و آله و سلم درباره نشانه حجّ مقبول، در ساير عبادتها نيز هست؛ چنانكه خداي سبحان درباره نماز فرمود: «إنّ الصلوة تنهي عن الفحشاء والمنكر»[2]؛ گرچه خودِ نماز امري اعتباري است، ليكن حقيقت آن كه مانع حدوث يا تحقق خارجي ارادههاي زشت و ناپسند است، امري تكويني است. مبادي نفساني فاعل، مانند تصور، تصديق، شوق، عزم، اراده و مانند آن جزو امور تكويني است.
حقيقت نماز براي نمازگزار نقشي تكويني دارد. بدين صورت كه انگيزهها، ارادهها، شوقها، تصميمها و عزمهاي او را تعديل ميكند كه نسبت به خير مصمّم باشد و از شرّ كراهت داشته، آن را ناشايست دانسته و از آن دوري گزيند. با توجه به حديث مذكور، حقيقت و روح حجّ نيز امري تكويني است و همان مانع اتخاذ تصميمها و ارادههاي نارواست.
خلاصه اينكه، حجگزار با انجام مناسكي كه بدانها دستور داده شده از هر پليدي پاك ميشود، از اينرو مادامي كه به گناه آلوده نگردد، نوراني خواهد بود. چنانكه امام صادق(عليه السلام) فرمود: «الحاجُّ لا يزال عليه نور الحجِّ ما لم يلمَّ بذنب»[3]. مشاهده اين نورانيت، حجگزار را به پذيرش الهي حج خود اميدوار خواهد كرد.
[1] ـ سوره طارق، آيه 9. [2] ـ سوره عنكبوت، آيه 45. [3] ـ وسائل الشيعه، ج 8، ص68 و328.