زيارت قبور و تبرك و توسل به آن ها و ختم قرآن براى صاحبان قبور و دعا و نماز در كنار آنها، چيزى نيست كه از ابداعات شيعه باشد. ريشه هاى تاريخى اين مساله گوياى جريان اين سنت در زندگى مسلمانان است. از روزهاى نخست و قرون پيشين، پيوسته قبرهايى مورد زيارت مسلمانان بوده است. درسى كه ازاين نكته مىتوان گرفت، شناخت سيره مسلمانان و شعائر آنان و سنتهايشان از دير باز تاكنون است. اينك به نمونه هايى از اين نكته در تاريخ شخصيتهاى دينى توجه كنيد:
1 - بلال حبشى مؤذن پيامبر اكرم كه در سال 20 درگذشت، قبرش در دمشق است و بالاى قبر او نام وتاريخ او ثبت است. دعا در اين محل مستجاب است و بسيارى از نيكان و تبرك جويان و اولياء، آن را آزموده اند.(100)
2 - سلمان فارسى كه درسال 36 درگذشت، قبر او هم اكنون در نزديكى ايوان كسرى مشهور است و ساختمان و خدامى دارد كه به آن بقعه رسيدگى مىكنند.(101)
3 - طلحه كه در جنگ جمل در سال 36 كشته شد. به نقل ابن بطوطه: بقعه او داخل شهر بصره است وقبه اى دارد و مسجدى و در گوشه اى براى واردين و زائرين طعام مىدهند. بصريان او را بسيار بزرگ مىدارند. در بصره قبور ديگرى هم هست كه به صحابه و تابعين تعلق دارد و نام صاحب قبر وتاريخ وفاتش بر آنها نگاشته شده است.(102)
4 - زبير، متوفاى سال 36. به نقل ابن جوزى: درسال 386 مردم بصره ادعا كردند كه جسد او را از قبرى قديمى، تازه و با لباس يافته اند، او را درآورده، كفن كردند و پس از دفن بر قبر او قبه اى ساختند و براى آن خادم و موقوفاتى قرار دادند.(103)
5 - ابو ايوب انصارى در سال 52 در روم درگذشت. مردم به زيارت قبر او مىروند و هنگام خشكسالى هم با توسل به قبرش باران مىطلبند.(104) قبر او ساختمان سفيد، ديوار و قبه اى داشته كه قنديلى توسط يك زنجير از سقف آن آويزان بوده است.(105)
6 - مشهد راس الحسين عليه السلام. در مصر، محلى است كه مىگويند سر مطهر سيد الشهداء عليه السلام آن جا مدفون است، در تابوتى نقره اى در زيرزمين، كه بنايى شكوهمند و زيبا و آراسته با ديباهاى گران قيمت و افراشته با ستونهاى بلند دارد، با قنديلهاى نقره اى، چشم نواز و خوش منظره، و چنان زيباست كه به وصف نمى آيد. بر ديواره آن حرم و مسجد، سنگى سياه و براق، همچون آينه هندى صيقل خورده است كه مردم آن را بعنوان تبرك لمس مىكنند و بصورت انبوه در كنار آن گرد آمده، دعا مىكنند و اشك مىريزند و به بركت آن تربت مقدس به خداى سبحان متوسل مىشوند و چنان مىنالند كه از سنگ ناله مىخيزد و دل آب مىشود! (106)
شيخ عبدالله شافعى در كتاب خود، فصلى مبسوط به توصيف آن جا و بيان فضيلت و آداب زيارتش پرداخته و بخشى از كراماتى را كه از آن حرم ديده شده نقل كرده و آن ها را صحيح دانسته است.(107)
حمزاوى عدوى (متوفاى 1303) در كتاب خويش پس از سخنى مفصل درباره اين بارگاه شريف كه مرتبط به سر مبارك امام حسين عليه السلام است، مىگويد: سزاوار است كه اين حرم را بسيار زيارت كنند و به خدا توسل جويند و از اين امام، آن چه را كه در حال حياتش مىخواستند، بطلبند، چرا كه او وسيله اندوه زدايى است و زيارتش موجب رفع گرفتاريهاست و هر كه به آن توسل جويد، دلش به نور الهى متصل مىگردد. آن گاه نمونه اى نقل مىكند كه همه كتابهاى «ابن سنت» (محمد شلبى) را از خانه اش دزديدند. ناراحت و متحير بود كه چه كند. به اين حرم آمد و در ضمن اشعارى كه سروده بود استغاثه به آن حضرت كرد. پس از زيارت وقتى پس از مدتى به خانه آمد، ديد همه كتابها بدون كم و كاست در جاى خود است. خداوند ما را هم توفيق قرب به او وبوسيدن آستانش عنايت فرمايد.(108)
7 - عمر بن عبدالعزيز، خليفه اموى، متوفاى 101. قبر او در «دير سمعان» زيارتگاه مردم است.(109)
8 - ابوحنيفه، پيشواى حنفيه، متوفاى 150. قبرش در «اعظميه» بغداد، مزارى معروف است و به نقل خطيب بغدادى، شافعى همه روزه به زيارت قبرش مىرفته و تبرك مىجسته است و هنگام پيش آمدن مشكل، دو ركعت نماز خوانده و كنار قبرش مىآمده و از خداوند، برطرف شدن نيازش را مىطلبيده است.(110)
در قرون بعد، برمزار او قبه و بارگاهى ساختند و مسجدى بنا كردند. در سفر نامه ابن جبير و تاريخ ابن خلكان آمده است كه در قرن پنجم، حرمى با شكوه و قبه اى سفيد و بلند داشته است.
9- مصعب بن زبير، متوفاى 157. به نقل ابن جوزى قبر او در «مسكن» مثل قبر امام حسين عليه السلام مورد زيارت مردم بوده است.(111)
10 - ليث بن سعد حنفى پيشواى مصر، قبر او زيارتگاه مردم است.(112)
11 - مالك بن انس، پيشواى مذهب مالكى، متوفاى 179. قبرش در بقيع است و قبه اى داشته (113) و فقهاى اهل سنت زيارتش را مستحب دانسته اند.
12 - امام موسى بن جعفر عليه السلام كه در سال 183 شهيد شد و در كاظمين مدفون گشت. حتى بزرگان اهل سنت مثل حسن بن ابراهيم خلال، هنگام مشكلات، با زيارت و توسل به قبر او حاجت مىگرفتند.(114) وقتى امام جواد عليه السلام در بغداد درگذشت، كنار قبر جدش موسى بن جعفر عليه السلام دفن شد. مرقد اين دو زيارتگاه عموم است.(115)
13 - امام على بن موسى الرضا عليه السلام كه در طوس مدفون است. ابوبكر بن خزيمه و ابوعلى ثقفى و گروهى از بزرگان علماى حديث هنگام ورود به طوس، ديدند كه اين خزيمه در برابر آن قبر مطهر، تعظيم و تواضع و تضرع فوق العاده اى داشت كه همه شگفت زده شدند.(116)
14 - عبدالله بن غالب بصرى كه در سال 183 در روز ترويه كشته شد. مردم خاك قبر او را همچون مشك گرفته و در لباسهاى خودشان قرار مىدادند.(117)
15 - معروف كرخى، متوفاى 200 هجرى. قبر او مشهور است و بسيارى از مردم براى قضاى حوايج و رفع نيازهاى خود به زيارت آن مىروند و حاجت مىگيرند. قبر او در بغداد قبه و بارگاهى داشته و مردم به بركت قبرش باران مىطلبيدند و به زيارت آن مىرفتند.(118)
16 - عبيدالله بن محمد بن عمر بن على بن الحسين عليه السلام كه قبر او در «باب البردان» بغداد معروف و زيارتگاه است و حاجتمندان به قصد زيارت و تبرك و حاجت گرفتن به آن جا مىروند و براى آن نذر و نيازهاى فراوان مىكنند. حتى داستانى درباره عضدالدوله ديلمى نقل شده و علت نامگذارى آن جا به «مشهد النذور» بيان گشته است. صاحب اين قبر، شهيدى است از نوادگان امام سجاد عليه السلام است كه در گريز از تعقيب خليفه بود. او را زنده زنده دفن كردند. مردم هر نذرى كه براى اين قبر مىكنند، حاجتشان روا مىشود. از اين رو آن جا به قبر النذور شهرت يافته است.(119)
17 - محمد بن ادريس شافعى، پيشواى مذهب شافعيه و متوفاى 204. قبر او در «قرافه» مصر، زيارتگاه مردم است و قبه و ضريح دارد.(120)
18 - بانو نفيسه، دختر حسن بن زيد بن على بن ابى طالب عليه السلام، كه در سال 208 درگذشت. معروف است كه دعا نزد قبر او مستجاب است.(121)
19 - احمد بن حنبل، پيشواى مذهب حنبلى متوفاى 241. قبر او نيز مشهور است و ضريحش زيارتگاه مردم در بغداد است. حتى بزرگان بسيارى به زيارت قبر او عنايت داشته اند و على رغم ازدحام جمعيت پيرامون قبرش، منتظر فرصتى مىماندند تا خلوت شود و به قبر او نزديك شوند. بارها بر قبرش قبه اى ساخته اند و ويران شده است.(122) حنبلى ها به او و قبرش و زيارت مرقدش عقيده بسيار دارند و از راههاى دور براى زيارت مىروند و مقامات بالايى براى آن معتقدند.
20 - ذوالنون مصرى، متوفاى 246. مدفنش در قرافه است و بقعه اى دارد و در كنار او گروهى از صالحان هم مدفونند.(123)
21 - بكار بن قتيبه بصرى حنفى، متوفاى 270 در مصر. قبر او نيز زيارت مىشود و آن را مترك و دعا نزد آن را مستجاب مىدانند.(124)
22 - ابراهيم حربى، متوفاى 285 كه مدفنش در خانه خود است و مردم به آن تبرك مىجويند.(125)
23 - اسماعيل بن يوسف ديلمى. قبرش پشت قبرمعروف كرخى است و زيارت مىشود.(126)
24 - على بن محمد بن بشار، متوفاى 313. قبرش در بغداد، زيارتگاه است.(127)
25 - يعقوب بن اسحاق نيشابورى اسفراينى، متوفاى 316.قبرش در اسفراين مزار مردم است كه به آن تبرك مىجويند و آستان مىبوسند و احترام مىگزارند.(128)
26 - عبدالله بن احمد بن طباطباى مصرى، متوفاى 348. قبرش در مصر مشهور است و به اجابت دعا در بقعه او معتقدند.(129)
27 - على بن محمد عامرى، متوفاى 403. پس از مرگش مردم شبهاى متوالى كنار قبرش مانده، برايش قرآن و دعا خواندند و شاعران نيزاز جاهاى مختلف آمدند و برايش مرثيه سرودند و رحمت طلبيدند.(130)
28 - ابوسعيد خرگوشى، متوفاى 406. قبرش در نيشابور مشهور و مزار مردم است.(131)
29 - ابوجعفر بن ابى موسى، متوفاى 470. وى پيشوايان حنبليان درزمان خود بود. او را درقبر احمد بن حنبل به خاك سپردند. مردم ملازم قبرش بودند و هر شب چهارشنبه كنار قبرش بيدار مىماندند و برايش ختم ها مىگرفتند. در آن ايام ده هزار ختم بر او خواندند و پيرامون قبر او آباد شد و فروشنده هايى به عرضه اجناس پرداختند.(132)
30 - نورالدين محمود بن زنگى، متوفاى 569. قبر او در دمشق زيارتگاه مردم است و مردم به پنجره هاى آن دخيل مىبندند و رهگذران به آن تبرك مىجويند. نقل مىكنند كه همراه او سه تار از موى صورت رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم مدفون است و سزاوار است هركس او را زيارت مىكند، درزيارت خود، پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم را هم نيت كند.(133)
31 - احمد بن جعفر خزرجى كه درمراكش درسال 601 درگذشته است. مردم براى ديدار قبرش تجمع مىكنند و اجابت دعا كنار قبرش مجرب است و مردم هنگام زيارت، هدايا و نذرهاى فراوانى از طلا و نقره تقديم مىكنند كه همه صرف نيازمندان آن منطقه مىشود. مولف «نيل الابتهاج» گويد: اين وضع تاكنون ادامه دارد و من بيش از پانصد بار آن را زيارت كرده ام و بيش از سى شب آن جا بيتوته داشته ام و بركتهاى بسيارى ديده ام.(134)
32 - احمد بن علوان. براى او هم كراماتى نقل ميكنند. از جمله آن كه فقهايى كه از نسل او بودند و او را قبول نداشتند در عين حال در مصائب و مشكلات، به قبر او پناه مىبردند تا از گزند حكومت محفوظ بمانند.
33 - ابوعبدالله قرشى اندلسى. وى دربيت المقدس درگذشت. قبرش همانجاست و مردم به زيارتش مىروند.(135)
34 - ابوبكر بن عبدالله عيدروس، متوفاى 914 در عدن. مزار او در آن جا بسيار مشهور است و از جاهاى دور براى زيارت و تبرك به آن جا مىروند و گروهى عقيده دارند هركس هفت روز پياپى او را زيارت كند حاجتش برآورده مىشود.(136)
و... نمونه هاى بسيارى كه دركتب تاريخ و شرح حال و زيارتگاهها آمده است.(137)