1 ـ روش روخواني
يعني، در مباحثه روزانه، يك نفر از روي نوشته خود (كه در كلاس نوشته است) ميخواند و ديگري گوش ميدهد.
در يك آمارگيري نمونهاي كه در حوزه علميه قم به دست نگارنده صورت گرفت، 8معلوم شد كه 45% از طلاب اين گونه عمل ميكنند.
2 ـ روش تقرير
در اين شيوه، يك نفر مطالب استاد را ـ بدون خواندن از روي نوشته ـ براي طرف مقابل تقرير ميكند و مثل يك استاد بيان ميكند و به سؤالات و اشكالهاي او پاسخ ميگويد.
3 ـ روش نقد و بررسي
برخي از طلاب، در مباحثه بعد از نقل كلمات استاد، آنها را مورد نقد و بررسي قرار ميدهند و با توجه به منابع ديگر به تفكر و تأمّل پيرامون آنها ميپردازند.
4 ـ روش تحقيق جمعي
ما اين شيوه را در شيوههاي تدريس و نيز در روشهاي تحصيل توضيح داديم.
5 ـ روش پيش مباحثه
در اين شيوه، طلاب ابتدا موضوع درس روزآينده را مطالعه ميكنند و با توجه به منابع، در مورد اقوال و ادلّه آن به بحث و بررسي ميپردازند. و يك نفر مثل يك استاد درس آينده را تقرير و استدلال ميكند و به اشكالهاي دوستان خود پاسخ ميدهد و سپس به جمعبندي مطالب ميپردازد. در آمارگيري كه در حوزه علميه قم به دست نگارنده صورت گرفت 34% از افراد با اين شيوه مباحثه ميكنند.
بررسي: هر كدام از اين شيوهها نقاط قوت و ضعف دارد و با روشهاي خاص از تدريس و تحصيل سازگار است. ما به برخي از آنها اشاره ميكنيم:
1 ـ روش اوّل و دوم براي فهم كلام استاد مفيد است و مناسب درسهاي سطح حوزه است.
2 ـ روش سوم موجب تقويت قوه استنباط افراد ميشود؛ هر چند براي افراد مبتدي در درس خارج دشوار است.
3 ـ روش پنجم بهترين نوع مباحثه درس خارج است؛ چرا كه قدرت استدلال و حل مسأله و قوه استنباط افراد را تقويت ميكند. ذهن خلاّق و فعال ميشود و در حقيقت مرحله نازل تدريس است و قدرت بيان طلاب را تقويت ميكند.
يكي از اساتيد حوزه ميفرمايد:
يك روش مباحثه در درس خارج، همان تقرير درس استاد است؛ يعني فقط ميخواهند درس استاد را مباحثه كنند و چند نفر جمع ميشوند و درس را براي يكديگر تقرير ميكنند؛ اين مرحله نازله مباحثه درس خارج است؛ البته مفيد هم هست، در حد حفظ كردن و تسلط بر مطالب استاد. 30
تذكر: در اينجا مباحث ديگري نيز مطرح است كه در اينجا مجال تفصيل آنها نيست، ولي مناسب است رؤوس آن مطالب را مطرح كنيم:
1 ـ زمان و مكان مطلوب براي تدريس و مطالعه.
2 ـ چگونگي حل يك مسأله اصولي يا فرع فقهي.
3 ـ بهترين هممباحثه كيست؟
4 ـ چگونه درسها را يادداشت كنيم تا مفيدتر باشد؟
5 ـ راههاي حفظ قوه استنباط در خارج از حوزههاي علميه چيست؟
6 ـ آيا رسيدن به قوه اجتهاد در عصر ما محال عادي است.
7 ـ زمان مطلوب يك دوره اصول و يا زمان لازم براي حصول قوه استنباط در فقه چقدر است؟
8 ـ حدمتعارفومعقولتعدادشاگردان درس دردورهسطح وخارجچهاندازهاست؟
9 ـ تعدادمطلوب جلسات درسي درسال تحصيلي چقدراست؟آياصحيح استما 120روز يعنييك سومسالرادرس بخوانيمودوسومآن يعني 240 روز تعطيل باشيم؟
اميد است اين مباحث با انديشه دانشوران حوزوي در سايه هدايتهاي قرآن و نور ولايت ائمه اطهار عليهمالسلام روشن گردد.