در مجمع از زجّاج نقل كرده:

فردوس باغى است شامل مزايا و محاسن تمام باغها. گروهى گفته‏اند فردوس دره‏هائى است كه انواع علفها در آنها ميرويد. گفته‏اند آن لغت رومى است منقول بعربى ما آنرا در اشعار عرب نيافتيم جز در شعر حسّان كه گفته:

فانّ ثواب اللّه كلّ موحّد جنان من الفردوس فيها يخلّد طبرسى خود فرموده: فردوس باغى است كه در آن ميوه، گل و ساير اسباب تمتّع و لذت جمع است.

در كشّاف گفته: «الفردوس: هو البستان الواسع الجامع لاصناف الثّمر» در قاموس آنرا باغى كه جامع ميوه‏هاى تمام باغات است گفته و نيز درّه‏ها ... كه زجّاج نقل كرده. قول اقرب نيز قول قاموس است.

بنظر نگارنده: مراد از ذكر اين كلمه بيان وسعت نعمتهاى بهشتى است و اينكه تمام وسائل راحتى در آن جمع است كه فرموده: وَ فِيها ما تَشْتَهِيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُنُ زخرف:

71. و جمله جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ مثل جَنَّاتِ النَّعِيمِ است.

كه راغب نعيم را نعمت كثيره معنى كرده و مثل جَنَّاتِ عَدْنٍ- ... جَنَّاتُ الْمَأْوى‏ در آيه كانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا فردوس صفت جنّات و مؤنّث است و مفرد مؤنّث صفت جمع مؤنّث آيد مثل «هبات وافرة» يعنى بهشت‏هاى واسع و پر نعمت منزل آنهاست.

فرّ

فرّ و فرار بمعنى فرار كردن و گريختن است. قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْفِرارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ احزاب:

16. راغب گويد: اصل آن بيان سنّ چهار پا است.

ظاهرا گاهى مراد از آن شدت بى ميلى و عدم رضا است. چنانكه در آيه فوق و آيه قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاقِيكُمْ ... جمعه: 8.

پيداست كه فرار انسان از مرگ همان شدت بى‏ميلى او بمرگ و تلاش در راه نمردن است.