گرديد. من انتظار داشتم فرزندم بالاتر از آنچه شده است بشود.
شيخ مرتضى انصارى، از نظر علم و عبادت، سرآمد تمام علما گرديد. چنانچه در ميان علما مشهور است، هنگامى كه او دار فانى را بدرود گفتند و به سراى ديگر شتافتند؛ علم خود را به ميرزاى بزرگ شيرازى كه از شاگردانش بود، واگذار كردند و عبادتش را به شيخ حبيب اللّه گيلانى رشتى املشى سپردند؛ امّا تقواى بى نظيرش را با خود به عالم ديگر بردند.
2 و 3. تعليم و تربيت سالم: دومين و سومين عامل كه در انسان سازى مؤثّر است، عامل تعليم و تربيت است.
در زمينه تعليم و تربيت، دانشمندان فن كتابها نوشته و مطالب مفيدى بيان داشتهاند؛ امّا ما در اين جا فقط به اشارت اكتفا مىكنيم.
تعليم و تربيت غالبا در كنار هم ذكر مىشود و اين به خاطر وجه اشتراكى است كه با هم دارند؛ يعنى در پارهاى از مصاديق با هم مشتركند، و مانند دو دوست غالبا در كنار هم قرار دارند.
اين دو عنوان از نظر مفهوم با هم متغاير، امّااز نظر مصداق گاهى با هم جمع مىشوند و به اصطلاح علماى منطق رابطه آنها با هم عموم و خصوص مِن وجه است؛ چون يك ماده اجتماع و دو ماده افتراق دارند.
تربيت به معناى پرورش و تعليم به معناى آموختن و آموزش است. اين دو واژه از نظر مفهوم با همديگر تفاوت و تغاير دارند؛ امّا از نظر مصاديق گاهى با هم جمع مىشوند و گاهى هم از همديگر افتراق پيدا مىكنند؛ مثلاً در مورد انسانها، هم تعليم صدق مىكند و هم تربيت؛ يعنى انسانها هم پرورش مىبينند و هم آموزش.