ابوبكر احمد بن الحسين البيهقى از محدثان بزرگ اهل سنت، مؤلف كتاب دلائل النبوة ومعرفة احوال صاحب الشريعة است. وى در خسروگرد نيشابور متول شده و در بيهق رشد و نمو يافته است. از مهمترين مشايخ او يكى حاكم نيشابورى (321 405) و ديگرى ابوسعد خرگوشى (م 407) وابوعبدالرحمن سلمى را مىتوان يادكرد. (178)
مهمترين اثر او السنن الكبرى است. اما به جز آن نيز آثار فراوانى در حديث دارد.
در جاى ديگرى اشاره كرديم كه دلايل نگارى يكى از گرايشهاى خاصى است كه در كار سيره نويسى در قرن چهارم رواج يافته است. اين آثار را اخباريان در برابر پاسخگويى به شباهتى كه درباره اثبات نبوت مطرح شده بود، پديد آوردند. يكى از مهمترين و گسترده ترين آنها همين كتاب بيهقى است.
كتاب دلائل، كتابى حديثى است ومآخذ وى در درجه نخست، كتاب هاى حديثى مانند كتاب هاى معروف به صحاح است.با اين حال از كتاب هاى مغازى نيز بهره گرفته است. ازجمله آثارى كه وى ازآنهااستفاده كرده، كتاب المغازى موسى بن عقبه است كه جز فقراتى، متن آن به دست مانرسيده است.برخى از رواياتى نيز كه وى به صورت مسند آورده، در مآخذ ديگر وارد نشده است. (179) حجم زيادى از روايات ابن اسحاق در اين كتاب آمده كه بر اساس آنهامى توان بخشى از موارد حذف شده از سيره را در روايت عبدالملك بن هشام به دست آورد. دقت در اسناد اين كتاب مىتواند فقرات مفقود شده بسيارى از آثارآن دوره را روشن كند. مشروط بر آن كه روشن شود كداميك از افرادى كه در سند ياد شده اند صاحب كتابى در اين زمينه بوده اند. چه بسا روايتى از سيره كه نام يعقوب بن سفيان فسوى درآن آمده، بخشى از جزء نخست مفقود كتاب المعرفة والتاريخ باشد.
ترتيب كتاب دلائل، به صورت ترتيب موجود درآثار مغازى نيست، امام محتواى آن اخبارى است كه به هر صورت مربوط به شخص پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم و سيره مىشود. دلايل از ديد بيهقى و ديگران، به معناى خاص معجزه است. پس از آن اشاره معجزه جاودان پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم قرآن كرده است.آنگاه بحث از مولد النبى صلّى الله عليه وآله وسلّم آغاز شده اخبار پيش از بعثت آمده. پس از آن بحث طولانى درباره شمائل آن حضرت. آنگاه بحث از اخلاق ومنش و اخبار تاريخى اين دوره پرداخته است. اين روال تا پايان كتاب ادامه مىيابد و در هر قسمت، مصنف بر آن است تا معجزات و خوارق عاداتى كه از ان حضرت صادر شده را فهرست كند.دلائل النبوة با تصحيح عبدالمعطى قلعجى در هفت مجلد توسط دارالكتب العلمية در سال 1405 چاپ شده است.
بايد در همين مقياس به كتاب دلائل النبوة ابونعيم اصفهانى كه معاصر بيقهى بود نظر كرد. اين اثر نيز مكرر به چاپ رسيده است.