1- اين تفسير را فخر رازى به عنوان اولين احتمال در معنى آيه، ذكر كرده است (تفسير فخر رازى، جلد 14، صفحه 144); جمعى ديگر نيز آن را از ابن عباس نقل كرده اند.
2- اين تفسير در مجمع البيان و تفسير الحديد در ذيل آيه بالا مورد بحث قرار گرفته است.
3- وسائل الشيعه، جلد 14، صفحه 19، حديث 7 - بحارالانوار، جلد 100، صفحه 232، حديث 10.
4- نورالثقلين، جلد اول، صفحه 541.
5- سوره زخرف، آيات 36 و37 و 38 .
6- سوره صافات، آيات 51 تا57 .
7- سوره فرقان، آيات 27 و 28 و29.
8- براى نقيض از ماده قيض معانى مختلفى نقل كرده اند; بعضى آن را به معنى تسبيب و بعضى به معنى تقدير و بركندن وبعضى مانند راغب به معنى مسلط ساختن مى دانند چرا كه قيض به معنى پوست سفيدى است كه روى تخم مرغ را گرفته (و آن را احاطه كرده است )
9- سوره زخرف، آيه 39 .
10- سوره صافات، آيات 50 تا53 .
11- اصول كافى، جلد 2، ص 375 باب مجالسة اهل المعاصى، حديث 3.
12- همان مدرك
13- كتاب صفات الشيعه صدوق (طبق نقل بحار، ج 71، ص 197 )
14- و 15- و16- غررالحكم
17- بحارالانوار، ج 71، صفحه 188.
18- همان مدرك، ص 189.
19- نهج البلاغه، وصيت على(ع) به امام حسن(ع) (نامه 31)
20- صفات الشيعه صدوق، طبق نقل بحار، ج 71، صفحه 197.
(21- خصال (مطابق نقل بحار، ج 71، ص 195)
22- بحار الانوار، جلد 1، صفحه 224.
23- تفسير فخر راز ى و تفسير مراغى، ذيل آيه مورد بحث.
24- بايد توجه داشت كفل اگر بدون تشديد باشد به معنى به عهده گرفتن سرپرستى و كفالت است، و اگر به صورت ثلاثى مزيد (كفل با تشديد) استعمال شود، به معنى انتخاب كفيل براى ديگرى است، و طبق تعبير بالا، خداوند زكريا را براى كفالت مريم برگزيد (بنابراين كفل در اينجا دو مفعول گرفته، يكى ضمير هاء كه به مريم بر مى گردد، و دوم زكريا)
25- به نور الثقلين جلد 1، صحفه 331 مراجعه شود.
26- نور الثقلين، جلد 5، صفحه 372.
27- غررالحكم
28- غررالحكم
29- نهج البلاغه
30- لئالى الاخبار
31- وسائل الشيعه، جلد 14، صحفه 53 - 54 .
32- تفسير مجمع البيان، ذيل آيه 30، سوره روم.
33- كنز العمال، حديث 45192.
34- به كتاب وسائل الشيعه، جلد 15، صحفه 122 تا 132 مراجعه شود.
35- كنز العمال، حديث 45411.
36- بحار، جلد71، صحفه 6 (جوامع الحقوق )
37- غرر الحكم.
38- نهج البلاغه، خطبه 192 (خطبه قاصعه)
39- غرر الحكم .
40- و 41- غررالحكم
42- اصول كافى، جلد2، صفحه 237.
43- همان مدرك، صفحه 68،حديث 4.
44- غرر الحكم.
45- نهج البلاغه، خطبه 147.
46- غرر الحكم.
47- تحف العقول، صفحه 21.
48- غرر الحكم.
49- و 50- و 51- غررالحكم
52- نهج البلاغة، كلمات قصار، شماره 70.
53- بحار الانوار، جلد 75، صفحه 368.
54- بعضى از مفسران گفته اند: براثر رابطه نزديكى كه ميان قلب و صورت انسان است، هنگامى كه روح و قلب انسان مملو از شادمانى مى شود (خون شفاف به طرف صورت حركت مى كند) و صورت نورانى و روشن و پر فروغ مى گردد
; و هنگامى كه غم و اندوه بر روح انسان مسلط مى گردد (جريان گردش خون شفاف در صورت كم مى شود و) صورت زرد و تيره مى گردد; و به (همين دليل اين دو پديده به عنوان نشانه هاى سرور و شادمانى، و اندوه و غم شناخته مى شود. (تفسير روح المعانى، ذيل آيه مورد بحث
55- تفسير روح المعانى، جلد 14، صفحه 154، ذيل آيه مورد بحث .
56- علاقه مندان مى توانند به تفسير نمونه، جلد 11، ذيل آيه 58، سوره نحل مراجعه كنند.
57- بحار الانوار، جلد73، صفحه 66.
58- كنز العمال، حديث 43079، جلد 15، صفحه 780.
59- نهج البلاغه، نامه 53 .
60- سوره نمل، آيه 4 .
61- سوره انعام، آيه 137 .
62- تفسير فى ظلال ، جلد6، صفحه 675.
63- نورالثقلين ، جلد4، صفحه 351، حديث 30.
64- سوره احزاب، آيه 53 .
65- اصول كافى، جلد 2، صفحه 273، حديث 20 .
66- بحار الانوار، جلد 74، صفحه 232.
67- كنز العمال، حديث 28722.
68- بحارالانوار، جلد46، صفحه 99.
69- نهج البلاغه، نامه 31.
70- بحار، جلد6، صفحه 30.
71- كنزالعمال، حديث 10، صفحه 79.
72- غرر الحكم، شماره 3837.
73- بحار، جلد69،صفحه 121 و جلد 91، صفحه 133.
74- بحار، جلد 91، صفحه 142.
75- به تفسير نمونه، جلد 14، ذيل آيه 51 مؤمنون مراجعه شود.
76- روح البيان ، جلد6، صفحه 88.
77- تفسير اثنى عشرى ، جلد9، صفحه 145.
78- بحار، جلد 90، صفحه 373.
79- همان مدرك، صفحه 372.
80- بحارالانوار، جلد 90، صفحه 305.
81- نقل از كتاب سخنان على(ع) از مدينه تا كربلا، صفحه 232.
82- سفينة البحار، جلد1، ماده اكل.
83- وسائل الشيعه، جلد17، صفحه 25، باب 12.
84- همان مدرك، صفحه 12.
85- فروغ كافى، جلد6، صفحه 312. (دراج پرنده اى است شبيه به كبك كه گوشت لذيدى دارد )
86- تفسير برهان، جلد1، ذيل آيه 3، سوره مائده، ص 434. و مستدرك، جلد16، صفحه 163.
87- كافى، جلد6، صفحه 351، حديث 4.
88- همان مدرك، صفحه 354، حديث 11.
89- همان مدرك، صفحه 357، حديث 4.
90- بحار، جلد 74،صفحه 182.
91- بحار الانوار، جلد63، صفحه 294.
92- سفينة البحار، ماده شرك ، و مروج الذهب، جلد3، صفحه 310.