از مجموع آيات فوق روشن مى شود كه عجله و شتابزدگى كه در اقوام و ملل گوناگون بوده و هست،تا چه اندازه از نظر اسلام،يك ضد ارزش است و صبر وبردبارى و حوصله تا فراهم شدن زمينه هاى هر كار،در رديف مهمترين فضايل اخلاقى وانسانى است.فضيلتى كه تمام انبياى بزرگ الهى و رهبران بشريت به آن آراسته بودند.
در روايات اسلامى بحث هاى فراوانى درباره نكوهش «عجله »و ستايش «تانى »وخويشتن دارى ديده مى شود كه نكات زيادى در آنها نهفته است،به عنوان نمونه:
1-رسول خدا صلى الله عليه و اله مى فرمايند:«الاناة من الله و العجلة من الشيطان،تانى وخويشتن دارى از سوى خداست و عجله و شتاب از شيطان است.» (23)
2-در حديث ديگرى همان حضرت صلى الله عليه و اله مى فرمايند:«انما اهلك الناس العجلة ولو ان الناس تثبتوا لم يهلك احد،عجله و شتاب مردم را هلاك كرده و اگر مردم داراى تانى و خويشتن دارى بودند،هيچ كس به هلاكت نمى رسيد.» (24)
البته منظور،هلاكتهايى است كه بر اثر حوادث غير منتظره و ناپخته پيش مى آيد كه اغلب مولود عجله و دستپاچگى است.
3-از همان حضرت صلى الله عليه و اله نقل شده است:اياك و العجلة فانك ان عجلت اخطات حظك،از عجله بپرهيز،زيرا هرگاه عجله كنى نصيب و بهره خود را از دست خواهى داد» (25)
امير مؤمنان على عليه السلام مى فرمايند:«مع العجل يكثر الزلل،لغزش هاى انسان با عجله افزايش مى يابد.» (26)
5-همان امام بزرگوار در وصيتى كه در آستانه شهادتش براى فرزندش امام حسن عليه السلام داشتند،فرمودند:«انهاك عن التسرع بالقول و الفعل،تو را از شتابزدگى درسخن گفتن و عمل نهى مى كنم » (27)
6-باز همان امام همام مى فرمايند:«العجل قبل الامكان يوجب الغصة،عجله پيش ازفراهم شدن امكانات و مقدمات كار،موجب اندوه است.» (28) ،زيرا زحمات انسان بر بادمى رود و تلاشهاى او بى اثر مى ماند.
7-از همان حضرت عليه السلام آمده است:«من ركب العجل ركبته الملامة،كسى كه برمركب شتابزدگى سوار شود،ملامت و سرزنش بر دوش او سوار خواهد شد.» (29)
8-امام صادق عليه السلام مى فرمايند:«مع التثبت تكون السلامة و مع العجلة تكون الندامة، همراه تانى و خويشتن دارى،سلامت است و همراه عجله ندامت.» (30)
9-امير مؤمنان على عليه السلام مى فرمايند:«العجلة مذمومة في كل امر الا فى ما يدفع الشر، عجله در هر كارى نكوهيده است،مگر در مقام دفع شر» (31)
10-اين بحث را با حديث پرمعنايى از حضرت على عليه السلام به پايان مى بريم:من استطاع ان يمنع نفسه من اربعة اشياء فهو خليق بان لا ينزل به مكروه ابدا قيل و ما هى؟
قال:العجلة و اللجاجة و العجب و النوانى،كسى كه بتواند خويشتن را از چهار چيز باز دارد، سزاوار است كه هرگز امر ناخوشايندى براى او رخ ندهد.سؤال كردند،آن چهار چيز چيست؟
فرمودند:عجله،لجاجت،خودبينى و تنبلى » (32)
در اين احاديث «تانى »يك عطيه الهى و«عجله »يك خوى شيطانى شمرده شده است،همان خويى كه انسان را در زندگى ناكام مى سازد،فرصتها را از دست او مى گيرد،لغزش او زياد مى گردد،پشيمان مى شود و به هلاكت مى افتد،در صورتى كه نقطه مقابل آن،يعنى،تانى و خويشتن دارى سبب كاميابى و پيروزى و بهره بردارى هر چند بيشتر ازفرصتهاست.