الصِّيام) مانند گفتن ابتدايي «صوموا» است و (اَتِمُّوا الحَجَّ والعُمرَة) نظير گفتن «حجوا و اعتمروا»، بنابراين هيئتِ (اَتِمُّوا) امر است و در وجوب ظهور دارد و اتمام نيز اعم از اِحداث و ادامه است، در نتيجه آيه مورد بحث، هم بر وجوب اصل حج و عمره و هم بر وجوب اتمام آن دو پس از شروعشان دلالت دارد و عمره نسبت به حج مانند زكات نسبت به نماز است كه دو عمل مستقل‌اند، گرچه در حج تمتع به هم مرتبط شده‌اند.
لازم است به چند مطلب عنايت شود:
1. اگر «اتمام» به معناي «اقامه» شد، وجوب عمره از همين آيه معلوم مي‌شود، در حالي كه وجوب عمره به طور مستقل مانند وجوب حج محل گفت‌وگوست.
2. صاحب نظرانِ دو رأي ياد شده هر كدام شواهدي را براي اثبات مدعاي خود مطرح كرده‌اند، زيرا هرچند ظاهر عنوان اتمام راجع به ادامه است نه احداث، نظير (واَتمَمتُ عَلَيكُم نِعمَتي)[1]؛ ليكن گاهي به معناي آوردن چيزي با همه شرايط و اجزاي آن به كار مي‌رود؛ مانند (فَاَتَمَّهُنّ).[2]
3. طبري و شيخ طوسي و امين الاسلام طبرسي(رحمهما الله)[3] و بسياري از مفسران ديگر، اتمام را به معناي اقامه و ايجاد ابتدايي و ادامه بعد از شروع ندانسته، بلكه از آن فقط معناي ادامه بعد از شروع را استظهار كرده‌اند.
4. فخر رازي طبق مذهب طايفه خود، امر به اتمام را مطلق و نزد حنفيها
[1] ـ سوره مائده، آيه 3. [2] ـ سوره بقره، آيه 124. [3] ـ جامع البيان، مج2، ج2، ص280؛ التبيان، ج2، ص154؛ مجمع البيان، ج1 2، ص518.