مطرح و هم مكان آن را مشخص كرده است: (فَاذكُروا اللّهَ عِندَ المَشعَرِ الحَرام) و هم زمان مناسب آن را: (فَاِذا قَضَيتُم مَنسِكَكُم فَاذكُروا اللّه)[1]؛ (واذكُروا اللّهَ في اَيّامٍ مَعدودت)؛ يعني پس از اتمام مناسك و در ايام تشريق به ياد خدا باشيد.

مراد از ياد خدا در اين آيات، مطلق ذكر است و تسبيح، تحميد، تهليل، تكبير، استغفار، دعا، نماز و ديگر اذكار واجب يا مستحب را دربرمي‌گيرد، چنان كه نماز مغرب و عشاي پيامبر اكرم(صلّي الله عليه و آله و سلّم) در مزدلفه كه با يك اذان هر دو را به جا آوردند، از مصاديق ياد خداست.[2] و ياد خدا همان‌طور كه قبلاً بازگوشد متذكر را به مأدبه گسترده ميزبان فرا مي‌خواند تا از آن متنعّم شود و براي او ملكه گردد.

حكم وقوف در مشعر حرام

يكي از واجبات و اركان حج كه خصوصيتهاي آن را سنّت معصومان(عليهم‌السلام) بيان كرده است وقوف در سرزمين مشعر (مزدلفه) است.[3] در اينكه آيا جمله (فَاذكُروا اللّهَ عِندَ المَشعَرِ الحَرام) بر وجوب وقوف در مشعر حرام دلالت مي‌كند يا نه، مفسران و فقها اختلاف دارند.[4] برخي كه دلالت آن را بر وجوب

[1] ـ سوره بقره، آيه 200.

[2] ـ ر.ك: الجامع لاحكام القرآن، مج1، ج2، ص391 ـ 392؛ التفسير الكبير، مج3، ج5، ص178.

[3] ـ زبدة البيان، ص272.

[4] ـ مجمع البيان، ج1 ـ 2، ص527؛ فقه القرآن، راوندي، ج1، ص287؛ كنز العرفان، ج1، ص304؛ الجامع لاحكام القرآن، مج1، ج2، ص393.