و هرگز پيام اين آيه امضاي محبّت بت نيست، و زماني به صورت انشا نازل و بيان شده است: (اَو اَشَدَّ ذِكرا).
خلاصه آنكه:
1. مذكورها در مدح و ذم متفاوت‌اند.
2. ذكرها در حسن و قبح مختلف‌اند و هيچ يك از اين دو امر مادّه مشترك نيست.
3. كيفيت ذكر به لحاظ شديد و اشدّ مطرح است.
ياد خداوند بايد با حضور قلب صورت گيرد، چون ذكر خدا تا ملكه نفساني نشود آرامش صادق پديد نمي‌آيد، زيرا بردن نام خدا بر لب همانند آبياري شاخه درخت است كه جز گردگيري اثر ديگري ندارد؛ ولي ياد خدا در دل همتاي آبياري ريشه درخت است كه مايه بالندگي و ثمربخشي آن است. آنچه در غفلتزدايي مؤثر است ياد خدا در دل است كه با ناله و لابه همراه باشد، زيرا غفلت كمند شيطان: «الغفلة مصطاد الشيطان»[1] و مايه كوري از شهود اسرار الهي است: (ومَن اَعرَضَ عَن ذِكري فَاِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنكًا ونَحشُرُهُ يَومَ القِيمَةِ اَعمي).[2]
شيطان همواره در حال غفلت انسان به او حمله مي‌كند: (اِنَّهُ يَركُم هُوَ وقَبيلُهُ مِن حَيثُ لاتَرَونَهُم)[3]، چون در حال غفلت شيطان را نمي‌بيند و آن دشمن قسم خورده به اندازه غفلت انسان به او صدمه مي‌زند. شيطان لحظه‌اي از وسوسه كردن دست نمي‌كشد و همه شبانه روز به سواره و پياده نظام خود
[1] ـ بحار الانوار، ج67، ص110. [2] ـ سوره طه، آيه 124. [3] ـ سوره اعراف، آيه 27.