خداوند نه تنها سريع الحساب بلكه (اَسرَعُ الحسِبين)[1] است و هيچ حسابرسي مانند خدا نيست، زيرا كار خداوند با حركت و كاربرد ابزاري براي حسابرسي همراه نيست: «فاعل لا بمعني الحركات و الآلة»[2]، بلكه به مجرد اراده‌اش به حساب همه مخصوصاً اهل محشر رسيدگي مي‌كند. كار خدا فراتر از زمان است و سرعت حسابرسي خدا براي اين است كه اهل محشر معطّل نشوند و اين كار زمان نبرد.
خداوند براي دفع اين توهّم كه چگونه به حساب اولين و آخرين در صحراي محشر مي‌رسد يا به دعاي آنان پاسخ مي‌دهد، فرمود: (واللّهُ سَريعُ الحِساب). او نيازي ندارد كه براي تك تك انسانها فرصت جداگانه صرف كند، بلكه با اراده‌اش حسابرسي هر فردي تحقق مي‌يابد: (اِنَّما قَولُنا لِشيءٍ اِذا اَرَدنهُ اَن نَقولَ لَهُ كُن فَيَكون).[3]
يكي از عوامل سرعت حساب همانا حضور همه اعمال و اعمال همه از يكسو و حضور كتاب جامع و كامل و كافل: (مالِ هذا الكِتبِ لايُغادِرُ صَغيرَةً ولاكَبيرَةً اِلاّاَحصها)[4] از سوي ديگر و حضور شهود دروني و بيروني از سوي سوم و مهم‌تر از همه احاطه علمي خداي سبحان به همه شئون علمي و عملي افراد: (... اَحصهُ اللّهُ ونَسوه)[5] از سوي چهارم است.
1. آنچه از تهديد تبهكاران به سرعت حساب برمي‌آيد راجع به
[1] ـ سوره انعام، آيه 62. [2] ـ نهج البلاغه، خطبه 1. [3] ـ سوره نحل، آيه 40. [4] ـ سوره كهف، آيه 49. [5] ـ سوره مجادله، آيه 6.