قبلاً گفته شد كه حجّ تمتع تنها وظيفه كساني است كه اهلشان در مكه حضور ندارند.[1] معيار حجّ تمتع و حد نائي از روايات عترت طاهرين(عليهم‌السلام) كه مفسر قرآن‌اند به دست مي‌آيد. البته روايات وارد در اين‌باره دو دسته است كه با توجّه به برداشت مختلف فقيهان و مفسران از آنها منشأ دو قول عمده شده است، هرچند يكي از اين دو قول با روايات مسئله هماهنگ نيست:
قول اول: حد نائي 48 ميل (16 فرسخ؛ حدود 96 كيلومتر) و بيشتر از آن است. اين قول ميان بسياري از اصحاب، مشهور است.
قول دوم: حد نائي 12 ميل (4 فرسخ؛ حدود 24 كيلومتر) و بيشتر از آن است. شيخ طوسي در بعضي كتابهايش بر اين نظر است.[2] امين الاسلام طبرسي[3] و علامه طباطبايي نيز با اين نظر و فتوا موافقت كرده‌اند[4]، حال آنكه هيچ روايتي در تأييد فتواي اين بزرگان در دست نيست، هرچند آنان نظر خويش را به روايت و سنت پيامبر نسبت داده‌اند. البته در برخي روايات، حدّمزبور 18 ميل ذكر شده است؛ ولي هيچ يك از اصحاب به آنها عمل نكرده و فتوا نداده‌اند.
اكنون روايات مسئله را به اختصار بررسي و جمع بندي مي‌كنيم و سپس به بيان توجيهات فتواي شيخ طوسي و همفكران او مي‌پردازيم.
[1] ـ به اجماع علماي اماميه؛ ولي علماي اهل تسنن هر سه نوع حج را جايز مي‌دانند و اختلاف آنان در تعيين فردِ افضل است (ر.ك: الفقه علي المذاهب الخمسه، ص319 ـ 321). [2] ـ المبسوط، مج1 ـ 2، ج1، ص306. [3] ـ مجمع البيان، ج1 ـ 2، ص520. [4] ـ الميزان، ج 2 ، ص78.