سخن بايد جامع باشد كه نمونه اى از اين جامعيّت را در بيان لقمان به پسرش مىبينيم. آنجا كه مىگويد:
(يا بنّى اقم الصّلوة و اءمر بالمعروف وانه عن المنكر واصبر على ما اصابك انّ ذلك من عزم الامور ولاتصعّر خدّك للنّاس ولاتمش فى الارض مرحا)(155)
«اى فرزند عزيزم، نماز بپادار و امر به معروف و نهى از منكر كن و در اين كار از مردم نادان هرگونه آزار بينى صبر پيشه كن كه اين صبر و تحمل در راه هدايت خلق نشانه اى از عزم ثابت و همت بلند است و هرگز با تكبر از مردم روى مگردان و در زمين با غرور راه مرو.»
«نماز بپادار» اشاره به مسايل عبادى است ؛
«صبر پيشه كن» مساءله اى اخلاقى است ؛
و «امر به معروف نهى از منكر» اشاره به مسايل اجتماعى دارد.
همچنين در طرح يك موضوع بايد جوانب مختلف آن مورد بررسى قرار گيرد. طرح يك جنبه موضوع و نگفتن ابعاد ديگر آن ممكن است انحرافاتى را در پى داشته باشد و مشكلاتى را براى مردم فراهم سازد. بطور مثال، مسئله «امر به معروف و نهى از منكر»، در صورت طرح آن به عنوان يك وظيفه دينى بايد همه جوانبش بررسى شود تا موجب آزار، تحقير و ريخته شدن آبروى مؤمن نشود.
يا موضوع «حبّ دنيا»، اگر درست و جامع مطرح نشود چه بسا عده اى به انزوا طلبى و گوشه گيرى كشيده شوند و از جامعه بگريزند.
نكته ديگر آنكه سخن بايد متنوع باشد تا سبب خستگى مخاطبان نشود. همراه بودن آن با داستان هاى پندآموز، شعر و نكات لطيف مىتواند بر جذابيّت آن بيفزايد. حضرت على عليه السلام مىفرمايد:
«انّ هذه القلوب تملّ كما تمل الابدان فابتغوا لها طرائف الحكمة»(156)
«قلب ها خسته مىشوند همانگونه كه بدن ها خسته مىشوند پس براى آنها دانش هاى تازه و جالب بطلبيد.»
نمونه هايى از آيات قرآن را مىبينيم كه خداوند متعال مطالب مختلف و متنوعى را در آنها بيان مىفرمايد:
(... لا تعبدون الاّ اللّه و بالوالدين احساناً و ذى القربى و اليتامى والمساكين و قولوا للنّاس حسناً و اقيموا الصّلوة و اتوا الزّكوة)(157)
«... جز خدا را نپرستيد و به پدر ومادر و خويشان و يتيمان و فقيران نيكى كنيد و با مردم به زبان خوش سخن گوييد و نماز به پاى داريد و زكات بدهيد.»
قرآن خود، مجموعه اى از مطالب متنوع است.
از قتل رهبران كفر تا نحوه پذيرايى يك مهمان.
از مسايل بلند عرفانى تا مسايل زناشويى.
از مسايل حقوقى تا موضوعات اجتماعى و اقتصادى و خانوادگى.
از اجازه كودك براى ورود به اطاق والدين تا تخريب مسجد ضرار!.