قرآن :.
((و سوگند به نفس ملامتگر)).
ـ ابـن عـبـاس , دربـاره آيـه ((بالنفس اللوامة )), مى گويد : يعنى نفسى كه نسبت به خوبى و بدى ملامت مى كند و مى گويد :كاش چنين و چنان مى كردم .
ـ ابـن عـباس ـ نيز در همين باره ـ :نفسى كه بر آن چه از دست رفته پشيمانى مى خورد و براى آن ملامت مى كند.
ـ پيامبر خدا(ص ) ـ در سفارش خود به ابن مسعود ـ : اى پسر مسعود, كارهاى شايسته و نيك بسيار بـه جـاى آر, زيـرانـيـكـوكار و بدكار هر دو پشيمان مى شوندنيكوكار مى گويد : كاش خوبى هاى بيشترى انجام مى دادم و بدكار مى گويد : كوتاهى كردم مؤيد اين مطلب , سخن خداى متعال است كه مى فرمايد : ((و سوگند به نفس ملامتگر)).
تفسير.
جـمـلـه ((و لا اقـسم بالنفس اللوامه )) به اقتضاى سياق و از نظر همانندى لفظى كه با جمله قبل دارد,سـوگـنـد دوم اسـت بنابراين نبايد به گفته برخى اعتناكرد كه گفته اند : جمله دوم نفى سـوگـند است و سوگندنمى باشد و مراد اين است كه به روز قيامت سوگندمى خورم و به نفس ملامتگر سوگند نمى خورم .
مـراد از نـفـس لـوامـه , نـفس مؤمن است كه در دنيااو را به خاطر معصيت و سنگينى در طاعت خداسرزنش مى كند و در روز قيامت سودش مى رساند.
بـعـضـى گفته اند كه مراد از آن , مطلق نفس انسانى است , چه نفس مؤمن و درستكار و چه نفس كـافـرگـنهكار, زيرا نفس به طور كلى انسان را در روزقيامت ملامت مى كند نفس كافر, صاحب خـود را بـه خـاطر كفر و گناهانش سرزنش مى كند و نفس باايمان , شخص مؤمن را به خاطر كم طاعتى و انجام ندادن كارهاى نيك بيشتر, ملامت مى كند.
بـعضى هم گفته اند كه مراد از نفس لوامه , نفس انسان كافر است كه در روز قيامت او را به خاطر كـفـرو مـعـصيتى كه در دنيا كرده است ملامت مى كندهمچنان كه خداى متعال فرموده است : ((وقتى عذاب را ديدند, ندامت خود را پنهان مى دارند)) البته هريك از اين اقوال براى خود وجهى دارد.