محمد علوى مقدم
* }يَسْأَلُونَكَ عَنْ الاَْهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ{
«اى پيامبر! در باره هِلال ماه از تو پرسش كنند (كه سبب بَدْر و هلالِ ماه چيست؟) بگو: اينها، براى بيانِ اوقاتِ عبادات و اندازهگيرى وقت جهتِ مردم و براىِ شناختنِ زمانِ حجّ است و نيكوكارى آن نيست كه از پشتِ بام به خانهها در آييد (در جاهليّت رسم بود كه چون به هنگام حج مُحْرِم مىشدند وجامه احرام مىپوشيدند، از دَرِ خانه وارد نمىشدند، بلكه از ثقبِ پشت خانه وارد مىشدند تا حجّشان تمام شود) نيكى آن است كه تقوا پيشه كنيد و در هركار از راه آن داخل شويد }وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا{ و از خدا پروا داشته باشيد، باشد كه رستگار شويد.»
(مىتوان به جلد يكم، صفحه 47 تفسير نسفى، از لحاظ به كار بردن برخى لغات مراجعه كرد.)
در بخش نخستِ اين آيه، از «أهِلّة» ـجمع هِلالـ سخن گفته، كه اهلّه براى اندازهگيرى وقت مردم و براى شناختِ زمان حجّ است و در بخش دوم، خداوند ضمن اين كه نفىِ يك عادتِ جاهلى كرده، دستور داده كه در هر كار، از راهش داخل شويد.
زجّاج از كلمه «هِلال» و مشتقات آن به تفصيل بحث كرده و گفته است:(1)
1 ـ معانى القرآن و اعِرابه، ج1، ص246 و نيز مىتوان به: ج2، ص140 و 141، تفسيرالتبيان شيخ طوسى مراجعه كرد.