* «...فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَات فَاذْكُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ...»
«وقتي كه از عرفات كوچ كرديد، خدا را در مشعر الحرام ياد كنيد .»
«نويسنده كتاب «لسان التنزيل» نوشته است:1 «الإفاضه» به معناي «به انبوهي بازگرديدن» است. و «فاذا افضتم»; يعني «چون به انبوهي بازگرديد.»
ابوبكر عتيق سورآبادي هم نوشته است:2 «چون به هم بازگردند از عرفات سويِ مُزدلفه و آن شبانگاه باشد كه از عرفات به مزدلفه در آيند.»
ابن عربي مي نويسد:3 در لغتِ «افاضه» حركتِ سريع است و افزوده است: خداوند در قرآن، وقتِ افاضه و حركتِ دسته جمعي از عرفات را مشخّص نكرده، ليكن پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) آن را با عملِ خود بيان كرده است و آن حضرت در عرفات: «وَقَفَ حتّي غربت الشمس قليلاً وذهبت الصفرة وغاب القُرص». 4
بيضاوي در تفسير خود ذيلِ«فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَات» نوشته است:
«أفضتُم منْ أفضت الماء إذا صَبّبته بِكَثْرة » بوده است و مفعول فعل «أفضتم» محذوف است و اصل آن «أفضتم أنفسكم» بوده است و در واقع همان مفهومِ انبوهي و فراواني و لبريز شدن از فراوانيِ جمعيت را بيان كرده است.
ابي السعود هم در تفسير خود، تقريباً همان مَطلب را نوشته است:5
«« فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَات»; أي دفعتم منها بكثرة ، من أفضت الماء: إذا صببت بكثرة ».
فاضل مقداد نوشته است:6
«الإفاضة ; الدفع بكثرة من افاضة الماء وهو صبّه بكثرة »
و اصل جمله، «أفضتم أنفُسَكم» بوده; يعني مفعولِ فعل حذف شده است. و افزوده است: «عرفات» نام سرزميني است و به صيغه جمع آمده و مفرد آن «عرفه» است; همچون اذرعات7 و قنّسرين8 كه به صيغه جمع آمده ولي مفرد مراد است. گويند: در اصطلاح اين كلمات ملحقِ به جمع مي باشند.
توقّف در عرفات به روز عرفه، از واجبات است و ركن حجّ محسوب مي شود و با ترك آن، حج باطل است; زيرا بنا به گفته پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله): «الحجّ عرفة ». 9