کند. اين عمل در عين اين که يک بدعت بود، سود فراواني براي قريش داشت که خود را متوليان حرم مي دانستند. بعضي از مفسران اين عادت را در ذيل آيه: { قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ}(1) يا آيه قبل ذکر کرده اند.(2)
از مجموعه آيات و روايات استفاده شد که حج در اين برهه از تاريخ، نه تنها وجود داشته، بلکه امري معروف و مشهور بوده; به طوري که معيار شمارش سال قرار گرفته بود و در هر سال اين عمل عبادي انجام مي گرفته است. منتهي بهوسيله سودجويان و قدرت طلبان، حج از حقيقت اصلي و توحيدي اش منحرف گشت و هرکس براي منافع شخصي يا گروهي، چيزي را بر آن اضافه يا جايگزين نمود و عبادت مردم در پاک ترين مرکز عبادت، تبديل به سوت کشيدن و کف زدن و فحشا و تفاخرات موهوم و آلوده به انواع بدعت ها و خرافات گرديد و کانون توحيدي که بهوسيله ابراهيم پاکسازي شده بود، تبديل به بت خانه و بتکده شد; به طوري که هر گروهي که به مکه مي آمد، براي خود بتي داشت و در مقابل آن تعظيم و کرنش مي کرد.
اين برهه از زمان را به سه دوره تقسيم نموده، سپس هر دوره را به طور جداگانه بررسي مي کنيم:
* . حج در زمان پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله)
* . حج در زمان ائمه معصومين(عليهم السلام)
* . حج در عصر کنوني
از مطالبي که گذشت، اين نتيجه به دست آمد که: حج در فاصله زماني ميان حضرت ابراهيم و بعثت پيامبر خدا، از معناي حقيقي خود خارج و دچار تحريف گرديد و کانون توحيد، که قهرمان توحيد ايجاد کرده بود، مبدّل به بت خانه و آلوده به مشتي خرافات و موهومات و بدعت ها شد و اين وضع با ظهور اسلام تا زمان فتح مکه; يعني سال هشتم هجرت
1 . اعراف: 32 2 . درالمنثور، ج32، صص446 و 440