پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام)

سپس مىافزايد: «آرى به خدا سوگند! آن را شنيده بودند و خوب آن را حفظ داشتند، ولى زرق و برق دنيا چشمشان را خيره كرده، زينتش آنها را فريفته بود» (بَلى! وَاللهِ لَقَدْ سَمِعُوها وَ وَعَوْها (1)، وَلكِنَّهُمْ حَلِيَتِ الدُّنْيا فى اَعْيُنِهِمْ، وَ راقَهُمْ (2) زِبْرِجُها (3)). (4)

نخست آنها را به ناآگاهانى تشبيه مىكند كه مخالفتشان به خاطر جهلشان است ولى بعد از اين مرحله، فراتر مىرود و با صراحت مىگويد: آنها نسبت به اين حقايق، ناآگاه و بى خبر نبودند، بلكه دنياطلبى و هواپرستى شديد ـ كه مخصوصاً بعد از فتوحات بزرگ اسلامى و سرازير شدن سيل غنائم گرانبها و عادت به زندگى مرفّه، به ويژه در عصر عثمان پديد آمده بود ـ سبب شد كه دنيا را بر دين ترجيح دهند و حقيقت را به افسانه بفروشند و سراى آخرت را به ثمن بخس متاع دنيا از دست دهند.

اين سخن كوتاه در حقيقت، عصاره تمام تحليلهايى است كه مىتوان درباره بروز جنگهاى سه گانه عصر على (عليه السلام) بيان كرد و هر چه غير از اين گفته شود شاخ و برگهاست.

اين در واقع درس عبرتى است براى همه مسلمين، در تمام طول تاريخ كه هر

1. «وَعَوْها» از ماده «وَعى» (بر وزن نفى) در اصل به گفته «مقاييس» به معناى ضميمه كردن چيزى به چيز ديگر است و به گفته مفردات به معناى حفظ حديث و مانند آن است (و هر دو به يك معنا باز مىگردد).

2. «راق» از ماده «رَوْق» - به گفته «مقاييس» - به معناى تقدم چيزى بر چيز ديگرى است و گاه به معناى حسن و جمال آمده و به همين جهت بخش اوّل خانه را (خانه يا حرمهاى مقدّسه را) «رواق» مىگويند و در كلام امام (عليه السلام) به همان معناى حسن و جمال است.

3. «زبرج» به معناى زينت و طلا و گاه به معناى نقش پارچه آمده است.

4. به خوبى روشن است كه مرجع ضميرها در اين جمله و جمله هاى بالا، طوايف سه گانه ناكثين و مارقين و قاسطين هستند كه در عبارت قبل، به آنها اشاره شده، ولى مرحوم علامه بزرگوار مجلسى در بحار ترجيح مىدهد كه اين ضماير به خلفاى سه گانه پيشين برگردد، ولى اين احتمال بسيار بعيد به نظر مىرسد. و شايد به همين دليل مرحوم مجلسى در پايان سخن خود اين احتمال را نيز مطرح مىكند كه ضميرها به جميع كسانى كه در خطبه به آنها اشاره شده است برگردد.