در اينجا اين سؤال پيش مىآيد كه در بسيارى از روايات آمده كه آثار كارهاى نيك و بد انسان بعد از مرگ او به او مىرسد و به اين ترتيب پرونده اعمال او از نظر حسنات يا سيّئات سنگين تر مىشود; در حديثى از رسول خدا (صلّى الله عليه وآله وسلّم) مىخوانيم:
«سَبْعَةُ اَسْباب يُكْتَبُ لِلْعَبْدِ ثَوابُها بَعْدَ وَفاتِه، رَجُلٌ غَرَسَ نَخْلا اَوْ حَفَرَ بِئْراً اَوْ اَجْرى نَهْراً اَوْ بَنى مَسْجِداً اَو كَتَبَ مُصْحَفاً اَوْ وَرَّثَ عِلْماً اَوْ خَلَّفَ وَلَداً صالِحاً يَسْتَغْفِرُ لَهُ بَعْدَ وَفاتِه; هفت سبب (از اسباب خير) است كه ثوابش براى بنده خدا بعد از مرگ او نوشته مىشود: كسى كه نخلى بكارد، يا چاه آبى حفر كند، يا نهرى به جريان اندازد، يا مسجدى بنا كند، يا قرآنى ]و يا كتابى سودمند [بنويسد، يا علمى از خود به يادگار بگذارد، يا فرزند صالحى بعد از او بماند كه پس از درگذشت وى برايش استغفار كند.» (1)
روشن است كه آنچه در اين حديث آمده نمونه هاى بارز كار خير است، وگرنه تمام آثار نيك و سنّت هاى حسنه اى كه از انسان باقى مىماند همين اثر را دارد. آيا اينها با آنچه در بالا گفته شد منافاتى ندارد؟
پاسخ اين سؤال روشن است، زيرا انسان بعد از مرگ عمل تازه اى نمى تواند انجام دهد، نه اين كه آثار اعمال گذشته به او نمى رسد، آرى پرونده اعمال جديد بسته مىشود و چيزى بر آن افزوده نمى گردد، ولى پرونده اعمال پيش از مرگ همواره گشوده است و انسان از ميوه هاى درخت هاى اعمال صالحه اش در برزخ و قيامت بهره مند مىشود. حتى از اعمالى كه فرزند صالح او انجام مىدهد و از آثار تربيت صحيحى است كه او در حال حياتش در مورد فرزند انجام داده بهره اى به او مىرسد، و طبيعى است كه انسان از ميوه هاى درخت برومندى كه نشانده است بهره ببرد.
1 ـ تنبيه الخواطر، (طبق نقل ميزان الحكمه، جلد 3، صفحه 24 ـ 23 ماده عمل).