سوى دستگاه حاكم بود. بنا بر نقل مورّخان، معاويه طلايه دار ترويج اعتقاد به جبر بود.(1) از اين رو، وقتى عايشه از او پرسيد: چرا يزيد را به جانشينى خود برگزيدى؟ گفت:
اِنَّ اَمرَ يزيد قد كانَ قضاءً من القضاءِ و ليسَ للعبادِ من الخِيَرَةِ مِن اَمرِهِم.(2)
خلافت يزيد، قضا و حكم الهى است و بندگان خدا حق دخالت در آن را ندارند.
امام سجّاد(عليه السلام) با صراحت و قاطعيت، اين عقيده را رد كردند; چنان كه در مجلس ابن زياد در كوفه، وقتى عبيداللّه خطاب به امام(عليه السلام) گفت: مگر خدا على بن الحسين را نكشت، حضرت در جواب او فرمود: «برادرى داشتم به نام «على» كه مردم او را كشتند.»(3)
همچنين وقتى يزيد كشته شدن امام حسين(عليه السلام) را مشيّت و كار خدا معرفى كرد، حضرت فرمود: «پدرم را مردم كشتند (نه خدا).»(4)
به روايت زهرى، مردى از امام(عليه السلام) سئوال كرد: «آيا مصيبت ها تقدير است يا پيامد اعمال؟» امام فرمودند: «قَدَر و عمل به منزله روح و جسم هستند.».
1 . عمادالدّين طبرى، (حسن بن على بن محمد بن على بن الحسن)، كامل بهائى، ج 2، ص 262. 2 . ابن قتيبه دينورى، (ابومحمد عبداللّه بن مسلم)، الامامة و السّياسة، ج 1، ص 205. 3 . ابن طاووس، اللّهوف فى قتلى الطّفوف، ص 94. 4 . شيخ طبرسى، (ابومنصور احمد بن على بن ابى طالب)، الاحتجاج، ص 311.