اين نهضت را از ابتدا به نام مهدويت شروع كردند و حضرت صادق با اين قضيه سخت مخالفت كرد ، گفت من به عنوان امر به معروف و نهي از منكر حاضرم بيعت كنم ولي به عنوان مهدويت نمي پذيرم . اما بني العباس اساسا حسابشان حساب ديگري بود ، مسئله ملك و سياست بود .
لازم است نكته اي را عرض كنم و آن اين است :
زمان حضرت صادق از نظر اسلامي يك زمان منحصر به فرد است ، زمان نهضتها و انقلابهاي فكري است بيش از نهضتها و انقلابهاي سياسي . زمان حضرت صادق از دهه دوم قرن دوم تا دهه پنجم قرن دوم است .
يعني پدرشان در سال 114 از دنيا رفته اند كه ايشان امام وقت شده اند و خودشان تا 148 - نزديك نيمه اين قرن - حيات داشته اند . تقريبا يك قرن و نيم از ابتداي ظهور اسلام و نزديك يك قرن از فتوحات اسلامي مي گذرد دو سه نسل از تازه مسلمانها از ملتهاي مختلف وارد جهان اسلام شده اند . از زمان بني اميه شروع شده به ترجمه كتابها . ملتهايي كه هر كدام يك ثقافت و فرهنگي داشته اند وارد دنياي اسلام شده اند . نهضت سياسي يك نهضت كوچكي در دنياي اسلام بود ، نهضتهاي فرهنگي زيادي وجود داشت و بسياري از اين نهضتها اسلام را تهديد مي كرد . زنادقه در اين زمان ظهور كردند كه خود داستاني هستند ، اينها كه منكر خدا و دين و پيغمبر بودند و بني العباس هم روي يك حسابهايي به آنها آزادي داده بودند . مسئله تصوف به شكل ديگري پيدا شده بود .
همچنين فقهايي پيدا شده بودند كه فقه را بر يك اساس ديگري - رأي و قياس و غيره - به وجود آورده بودند . يك اختلاف افكاري در دنياي اسلام پيدا شده بود كه نظيرش قبلش نبود ، بعدش هم پيدا نشد . زمان حضرت صادق با زمان امام حسين از زمين تا آسمان تفاوت داشت . زمان امام حسين يك دوره اختناق كامل بود و لهذا از امام حسين ، در تمام مدت امامت ايشان ، آن چيزي كه به صورت حديث نقل شده ظاهرا از پنج شش جمله تجاوز نمي كند . برعكس ، در زمان امام صادق در اثر همين اختلافات سياسي و همين نهضتهاي فرهنگي آنچنان زمينه اي فراهم شد كه نام چهار هزار شاگرد براي حضرت در كتب ثبت شده .
لهذا اگر ما فرض كنيم ( در صورتي كه فرضش هم غلط است ) كه حضرت صادق در زمان خودش از نظر سياسي در همان شرايطي بود كه امام حسين بود - در صورتي كه اين طور هم نيست - از يك جهت ديگر يك تفاوت زياد ميان [ موقعيت ] حضرت صادق و [موقعيت ] امام حسين بود. امام حسين - كه البته بر شهادتش آثار زيادي بار است - اگر شهيد نمي شد چه بود ؟ يك وجود معطل در خانه و در به رويش بسته ، ولي امام صادق اگر فرض هم كنيم كه شهيد مي شد و همان نتايج شهادت امام حسين بر شهادت او بار بود ولي در شهيد نشدنش يك نهضت علمي و فكري را در دنياي اسلام رهبري كرد كه در سرنوشت تمام دنياي اسلام - نه تنها شيعه - مؤثر بوده است كه اين را ان شاء الله در جلسه آينده برايتان عرض مي كنم.